Od pierwszego kwartału 2016 roku zmieniły się niektóre zasady udzielania urlopów macierzyńskich i rodzicielskich. Nie ma już funkcjonującego jeszcze niedawno dodatkowego urlopu macierzyńskiego, wydłużony został za to (fakultatywny) urlop rodzicielski. Zmieniły się również nieco zasady składania wniosków o udzielenie tych urlopów, wniosków o przerwanie macierzyńskiego czy rodzicielskiego, zasady urlopu ojcowskiego. Niniejsza seria artykułów zawiera kompleksowe omówienie tematyki udzielania urlopów macierzyńskich, rodzicielskich i ojcowskich, w kolejnych artykułach (które już niebawem) omówimy zasady naliczania zasiłków w okresie urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego.
Urlop macierzyński po zmianach
Stosownie do treści art. 180 §1 Kodeksu pracy, pracownica ma prawo do skorzystania z urlopu macierzyńskiego, którego długość uzależniona jest od ilości urodzonych dzieci i wynosi odpowiednio:
- 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie
- 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie
- 33 tygodni w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie
- 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie
- 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.
Nowością od roku 2016 w stosunku do poprzednio obowiązujących przepisów jest możliwość skorzystania z urlopu macierzyńskiego na 6 tygodni przed przewidywaną data porodu (wcześniej okres ten był krótszy). Jeśli matka dziecka (dzieci) korzysta z urlopu macierzyńskiego jeszcze przed porodem, po porodzie urlop macierzyński przysługuje jej aż do wyczerpania pełnego wymiaru urlopu macierzyńskiego, o którym mowa powyżej. Jeśli pracownica wykorzystała już przynajmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, może złożyć wniosek o jego przerwanie i umożliwienie jej powrotu do pracy, przy czym możliwość rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego jest dopuszczalna, jeśli pozostałą część urlopu macierzyńskiego wykorzysta ojciec wychowujący dziecko będący pracownikiem lub ojciec, który w celu sprawowania opieki nad dzieckiem przerwał działalność zarobkową (np. własną działalność gospodarczą czy pracę na podstawie umowy zlecenia). Co istotne, po spełnieniu powyższego założenia (ojciec opiekuje się dzieckiem przez pozostałą część urlopu macierzyńskiego) prawo do rezygnacji z urlopu macierzyńskiego już po 8 tygodniach posiada matka, która posiada orzeczenie o niemożności samodzielnej egzystencji.
Wniosek o skrócenie urlopu macierzyńskiego pracownica składa w formie pisemnej, nie później niż na 7 dni przed planowanym terminem powrotu do pracy. Pracodawca musi uwzględnić wniosek pracownicy i umożliwić jej powrót na dotychczas zajmowane stanowisko, a jeśli stanowiska tego już nie ma, na stanowisko przynajmniej równorzędne (głównie z punktu widzenia wynagrodzenia za pracę). Z kolei ojciec dziecka, który zamierza „przejąć” niewykorzystanego przez matkę urlopu macierzyńskiego, składa pisemny wniosek o udzielenie tego urlopu w terminie nie później niż na 14 dni przed datą rozpoczęcia korzystania z tego urlopu. W tym wypadku pracodawca ojca również ma obowiązek wniosek uwzględnić.
Jeśli pracownica przebywa w szpitalu i nie może samodzielnie sprawować osobistej opieki nad dzieckiem, a wykorzystała już po porodzie co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, może na okres pobytu w szpitalu przerwać urlop macierzyński, pod warunkiem, że na czas tej przerwy z urlopu macierzyńskiego będzie korzystał ojciec wychowujący dziecko albo pracownik – członek najbliższej rodziny matki, a także ojciec dziecka albo członek rodziny, który nie jest pracownikiem, ale w celu korzystania z przerwanego przez matkę urlopu macierzyńskiego przerwał swoją działalność zarobkową (np. zawiesił własną działalność gospodarczą lub przerwał pracę na podstawie umowy zlecenia).
Śmierć matki, porzucenie dziecka a urlop macierzyński
Jeśli w czasie korzystania z urlopu macierzyńskiego pracownica (albo inna ubezpieczona, uprawniona do zasiłku macierzyńskiego przez okres odpowiadający długości urlopu macierzyńskiego) poniesie śmierć, ojcu dziecka albo pracownikowi – członkowi rodziny przysługuje prawo do wykorzystania pozostałej po dniu śmieci matki części urlopu macierzyńskiego. Podobnie w przypadku, gdy matka po urodzeniu dziecko porzuci – w takim wypadku również ojciec dziecka albo pracownik – członek rodziny ma prawo do wykorzystania części urlopu macierzyńskiego, przypadającej po dniu porzucenia dziecka, jednakże nie wcześniej niż po wykorzystaniu przez matkę co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres 8 tygodni, jeśli matka nie jest pracownicą i nie przysługuje jej urlop macierzyński, ale np. prowadzi własną działalność gospodarczą albo pracuje na umowie zlecenia i ma opłacaną dobrowolną składkę na ubezpieczenie chorobowe i przysługuje jej zasiłek macierzyński.
Jeśli dziecko urodzi się martwe albo gdy przed upływem 8 tygodnia życia nastąpi jego zgon, matce dziecka przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 8 tygodni liczonych od dnia porodu, jednakże nie krócej niż przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka. Z kolei jeśli nowo narodzone dziecko wymaga opieki szpitalnej, pracownica, która wykorzystała po porodzie przynajmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, może pozostałą część tego urlopu wykorzystać w terminie późniejszym.
Stosownie do treści art. 182 Kodeksu pracy, od 1 marca 2016 roku jeśli po porodzie matka-pracownica porzuci dziecko albo zostanie ono decyzją sądu umieszczone w
rodzinie zastępczej, placówce opiekuńczo-wychowawczej czy zakładzie rehabilitacji leczniczej, pracownica traci prawo do urlopu macierzyńskiego po dniu porzucenia dziecka albo umieszczenia go w w/w instytucjach. Ma jednakże prawo do wykorzystania 8 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie. Nowością w stosunku do poprzednio obowiązujących przepisów jest możliwość korzystania z urlopu macierzyńskiego przez członka najbliższej rodziny, który przejmie opiekę nad porzuconym przez matkę dzieckiem.
Kolejna część już niebawem, a w niej zasady udzielania urlopu rodzicielskiego i korzystania z niego przez obojga z rodziców.
