Urlop ojcowski i rodzicielski to dwa oddzielne uprawnienia, z których może skorzystać ojciec dziecka. Ponieważ ich udzielanie w praktyce sprawia czasem problemy, w tym artykule przyjrzymy się bliżej temu tematowi. Jeśli jesteś pracownikiem dowiesz się, kiedy przysługuje Ci urlop ojcowski i rodzicielski, a jeśli jesteś pracodawcą czy kadrową poznasz zasady jego udzielania i wnioskowania o udzieleni urlopu rodzicielskiego i ojcowskiego. Zaczniemy od urlopu ojcowskiego.
Urlop ojcowski – kiedy komu przysługuje
Z urlopu ojcowskiego może skorzystać pracownik będący ojcem dziecka, zarówno biologiczny, jak i adopcyjny. Przepis mówi wyraźnie pracownik – ojciec. A więc już np. nie zleceniobiorca – ojciec, bo zleceniobiorca nie jest pracownikiem. Zleceniobiorca, jeśli ma opłacaną dobrowolną składkę chorobową, ma prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres równy okresowi urlopu ojcowskiego, ale już nie do samego urlopu ojcowskiego.
Pracownik może wykorzystać urlop ojcowski w wymiarze do 2 tygodni, przy czym urlop ojcowski nie może być udzielony po:
- ukończeniu przez dziecko 12. miesiąca życia, lub
- upływie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia o adopcji i ukończenia przez dziecko 14. roku życia.
Aby otrzymać urlop ojcowski, pracownik – ojciec powinien złożyć wniosek papierowy lub elektroniczny na co najmniej 7 dni przed rozpoczęciem urlopu. Wniosek musi zawierać imię i nazwisko pracownika oraz wskazany termin urlopu lub jego części.
Do wniosku pracownik musi dołączyć stosowne dokumenty. W przypadku biologicznego ojca konieczne jest dołączenie:
- skróconego odpisu aktu urodzenia dziecka lub innego dokumentu zagranicznego, który potwierdza narodziny, wystawionego przez uprawniony organ rejestracji w danym kraju, lub ich kopii,
- oświadczenia pracownika – ojca, czy wcześniej korzystał z urlopu ojcowskiego lub jego części.
Pracodawca jest zobowiązany zaakceptować wniosek złożony w terminie.
W określonych przypadkach pracodawca może jednak odmówić udzielenia urlopu, gdy:
- pracownik nie sprawuje faktycznej opieki nad dzieckiem, lub
- wniosek został złożony z naruszeniem terminu. W tym przypadku decyzja o uwzględnieniu wniosku jest dobrowolna),
- dziecko przekroczyło ustawowy wiek graniczny.
Kodeks pracy nie uzależnia prawa do urlopu ojcowskiego od długości zatrudnienia ani od pozostawania w zatrudnieniu w momencie narodzin dziecka lub jego przyjęcia na wychowanie. Jedynym warunkiem jest wiek dziecka i konieczność wykorzystania urlopu w przewidzianym czasie.
Oznacza to, że pracownik może wziąć urlop ojcowski nawet, jeśli dziecko urodziło się przed zawarciem umowy o pracę, byle zdążył z niego skorzystać, zanim dziecko skończy 12 miesiąc życia.
Dodatkowo, fakt zatrudnienia matki dziecka lub jej działalność zarobkowa (umowa o pracę, umowa cywilnoprawna, działalność pozarolnicza) ani brak aktywności zawodowej nie wpływa na prawo ojca do urlopu ojcowskiego. To prawo przysługuje niezależnie od tego, czy ojciec jest w związku małżeńskim z matką dziecka, na które składa wniosek o urlop.
Za czas urlopu ojcowskiego pracownikowi przysługuje zasiłek macierzyński w wysokości 100% podstawy wymiaru. Zasiłek wypłaca pracodawca albo ZUS, jeśli to ZUS jest płatnikiem zasiłku
Przykładowo pracownik, zatrudniony od 11 czerwca 2025 jest ojcem dziecka, które urodziło się 9 lutego 2025 r. W dniu narodzin dziecka pracownik nie pracował. Załóżmy, że 9 sierpnia 2025 r. złożył wniosek o urlop ojcowski na okres od 15 do 21 września, czyli na 7 dni.
W związku z tym, że wniosek został złożony zgodnie z wymaganym terminem i pracownik dotychczas nie korzystał z urlopu ojcowskiego, pracodawca jest zobowiązany przyznać urlop we wskazanym okresie.
Drugą część urlopu (kolejne 7 dni) pracownik powinien wykorzystać do 8 lutego 2026 r., czyli do ukończenia przez dziecko 12 miesięcy. Oczywiście pracownik może zawnioskować od razu o 2 tygodnie, nie musi korzystać z urlopu ojcowskiego w tygodniowych częściach.
Do zapamiętania – pracownik może skorzystać z urlopu ojcowskiego nawet, jeśli dziecko urodziło się, zanim pracownik podjął zatrudnienie, byle zdążył do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia. Jeśli pracownik wykorzystał ojcowski u jednego pracodawcy w części, pozostaje mu druga część u kolejnego pracodawcy, oczywiście musi zdążyć do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia.
A teraz czas na omówienie urlopu rodzicielskiego dla ojca dziecka.
Urlop rodzicielski dla ojca dziecka
Ojciec nowo narodzonego dziecka ma również prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze co najmniej 9 tygodni. Łączny wymiar tego urlopu dla obojga rodziców wynosi 41 tygodni, przy czym każde z rodziców zachowuje wyłączne prawo do 9 tygodni, które nie mogą zostać przeniesione na drugiego rodzica. Czyli np. matka może wykorzystać 32 tygodnie i ojciec 9 tygodni albo matka 21 tygodni i ojciec 20 tygodni itd., ale nie może być tak, że matka wykorzysta np. 35 tygodni rodzicielskiego, a ojciec 6 tygodni.
Wniosek o urlop rodzicielski należy złożyć co najmniej 21 dni przed jego planowanym rozpoczęciem.
To ważne – urlop rodzicielski przysługuje obojgu pracownikom będącym rodzicami dziecka, w łącznym wymiarze do 41 tygodni. Każdy z rodziców ma prawo do wyłącznych 9 tygodni urlopu rodzicielskiego, tzw. części nieprzenoszalnej, której nie można przekazać drugiemu rodzicowi. W takim samym zakresie przysługuje zasiłek macierzyński za okres odpowiadający urlopowi rodzicielskiemu, także osobom niebędącym pracownikami, jeśli są objęte ubezpieczeniem.
W związku z tym, pracownik ojciec może maksymalnie wykorzystać 32 tygodnie urlopu rodzicielskiego, pozostawiając matce dziecka wyłączne 9 tygodni. Możliwe jest także, aby pracownik skorzystał z 9 tygodni, a pozostałe tygodnie z 32-tygodniowej części wspólnej podzielił dowolnie z matką dziecka. Ważne jest jednak, aby przestrzegać zasady, zgodnie z którą urlop rodzicielski można podzielić maksymalnie na 5 części.
Urlop rodzicielski udzielany jest na wniosek złożony w formie papierowej lub elektronicznej co najmniej 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Wniosek musi zawierać:
- skrócony odpis aktu urodzenia dziecka lub jego kopię,
- oświadczenie pracownika o braku planu korzystania przez drugiego rodzica z urlopu rodzicielskiego lub zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający urlopowi rodzicielskiemu na czas wskazany we wniosku albo informację o terminie, w którym drugi rodzic zamierza korzystać z tego urlopu lub zasiłku
Pracodawca ma obowiązek zaakceptować taki wniosek i nie może odmówić udzielenia urlopu.
Jeśli pracownik zamierza korzystać z nieprzenoszalnych 9 tygodni urlopu rodzicielskiego w częściach, może to zrobić zarówno w pełnych tygodniach, jak i w dniach, zachowując podział na maksymalnie 5 części.
Zgodnie z art. 182¹c K.p., urlop rodzicielski można podzielić na 5 części. Jeśli matka dziecka korzysta z pełnych 32 tygodni, wyczerpuje jedną część. Oznacza to, że ojciec może podzielić swoje 9 tygodni na pozostałe 4 części, do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat. Art. 183¹ § 1 K.p. w zw. z art. 182¹g K.p. określa, że tydzień urlopu liczy się jako 7 dni kalendarzowych.
Kodeks pracy nie ustala minimalnej długości każdej części urlopu ani przerw między nimi, co oznacza, że rodzic może wykorzystać urlop w pełnych lub niepełnych tygodniach (tj. w wybranej liczbie dni), z dowolnymi przerwami, pod warunkiem zachowania podziału na maksymalnie 5 części. Wykorzystanie urlopu jest możliwe do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat.
Przykładowo pracownica urodziła dziecko 10 grudnia 2022 r. i była na urlopie macierzyńskim do 28 kwietnia 2023 r. W kwietniu złożyła wniosek o 16-tygodniowy urlop rodzicielski (od 29 kwietnia do 18 sierpnia 2023 r.). Ojciec dziecka skorzystał z urlopu ojcowskiego (2 tygodnie) od 2 do 15 stycznia 2023 r., a obecnie wystąpił o urlop rodzicielski (2 tygodnie) od 27 listopada do 10 grudnia 2023 r.
W efekcie obojgu rodzicom pozostanie do wykorzystania 23 tygodnie urlopu rodzicielskiego, z czego 7 tygodni przynależy wyłącznie do ojca. Mogą oni wykorzystać ten urlop do 31 grudnia 2028 r., podzielony na trzy części (po wykorzystaniu 2 części). Jeśli cokolwiek niejasne, pytaj w komentarzu.
Więcej o uprawnieniach pracownika związanych z rodzicielstwem w naszym kursie kadrowo – płacowym online. Wpadnij na Kursy kadrowo-płacowe online i sprawdź, może Cię zainteresuje.
