Umowa zlecenia jest jedną z najczęściej zawieranych umów. Powszechnie funkcjonuje ona jako umowa cywilnoprawna nie tylko w obrocie gospodarczym między przedsiębiorcami, ale również jako jeden ze sposobów nawiązania relacji, przypominających niejako stosunek pracy, w którym nie ma jednak mowy o umowie o pracę (o ile umowa zlecenia nie została zawarta w miejsce umowy o pracę), a wzajemne prawa i obowiązki stron oraz kwestie takie, jak wypowiedzenie umowy zlecenia, regulowane są treścią samej umowy zlecenia, jak również Kodeksu cywilnego. Umowa zlecenia z kadrowego punktu widzenia jest jedną z bardzo wygodnych form nawiązania współpracy (i to nie tylko, jak się powszechnie uważa, dla zleceniodawcy, ale również w wielu przypadkach dla zleceniobiorcy), o ile jednak sporządzona została z zachowaniem „równowagi stron” i nie w celu obejścia przepisów Kodeksu pracy.

Umowa zlecenia w miejsce umowy o pracę

Oczywiście należy zdawać sobie sprawę z faktu, iż nierzadko umowa zlecenia traktowana jest jako „zło konieczne”, co niestety stosunkowo powszechnie znajduje swoje odzwierciedlenie w rzeczywistości, bowiem w niepokojąco dużej ilości przypadków umowy zlecenia zastępują niestety umowy o pracę – ich zapisy i okoliczności realizacji tych umów spełniają wszelkie przesłanki do uznania, iż de facto doszło między podmiotami do zawarcia umowy o pracę, ale ze względu na chęć obejścia przepisów Kodeksu pracy (chociażby ze względu na przywileje typu urlop wypoczynkowy, opieka nad dzieckiem, nadgodziny itp.) zawarta została umowa zlecenia.

Takie działanie w sposób oczywisty narusza przepis art. 22 Kodeksu pracy, który – oględnie mówiąc – stwierdza, iż nie jest dopuszczalne zawarcie umowy zlecenia w sytuacji, gdy winna zostać zawarta umowa o pracę, a samo nazwanie zawartej umowy umową zlecenia nie wystarcza do uznania, iż do zawarcia tego typu umowy doszło. Co jednak zrobić w sytuacji, gdy umowa zlecenia została zawarta prawidłowo, nie można jej zarzucić podobieństwa do umowy o pracę, a jednak jedna ze stron nie jest już zainteresowania dalszą realizacją obowiązków, wynikających z tej umowy? W takim wypadku jedną z opcji jest wypowiedzenie umowy zlecenia.

Wypowiedzenie umowy zlecenia

Kwestia wypowiedzenia umowy zlecenia uregulowana została w przepisach kodeksu cywilnego, w szczególności w treści art. 746 powołanej ustawy. Stosownie do treści powołanego przepisu dający zlecenie (zleceniodawca) może je wypowiedzieć w każdym czasie, musi jednak zwrócić zleceniobiorcy wszelkie wydatki, które zleceniobiorca poniósł w związku z należytym wykonywaniem przez siebie umowy zlecenia. W praktyce przepis ten rzadko znajduje zastosowanie, skupiając się bowiem na „kadrowych” umowach zlecenia – zleceniobiorca raczej wydatków nie ponosi, realizując powierzone przez zleceniodawcę zadania (nie korzysta ze swoich materiałów i narzędzi, nie organizuje sobie pracy itp.).

Jeśli umowa zlecenia przewiduje wynagrodzenie dla zleceniobiorcy za jej wykonanie (czyli niemal w każdym przypadku) – zleceniodawca, wypowiadając umowę zlecenia, musi zapłacić zleceniobiorcy część wynagrodzenia, odpowiadającą dotychczas wykonanym obowiązkom. W praktyce ustalenie, jakiej wysokości wino być to wynagrodzenie, może budzić poważne wątpliwości i stwarzać problemy. Umowa zlecenia jest bowiem umową starannego działania. Zleceniobiorca nie gwarantuje konkretnego efektu (jak w przypadku umowy o dzieło), a jedynie zobowiązuje się do wykonywania przedmiotu zlecenia z należytą starannością. Jeśli zatem umowa zlecenia przewiduje np. czynności powtarzalne, trudno ocenić i wycenić zarówno sposób ich wykonania, jak i czas, „za który trzeba zapłacić” itp.

Sytuacja ta nierzadko rodzi w praktyce poważne konflikty, kiedy to zleceniodawca odmawia wypłaty zleceniobiorcy nawet części wynagrodzenia twierdząc, iż zlecenie zostało wykonane nienależycie albo wcale. Podkreślić należy wyraźnie, iż stosownie do przepisów Kodeksu cywilnego w wypadku, gdy zleceniodawca wypowiada umowę zlecenia bez ważnego powodu, ma obowiązek naprawić ewentualną szkodę, która nastąpiła po stronie zleceniobiorcy oraz uiścić zleceniobiorcy należytą część wynagrodzenia, odpowiadającą dotychczas wykonanym przez zleceniobiorcę obowiązkom.

Zaznaczyć należy, iż żadna ze stron nie ma możliwości zrzeczenia się uprawnienia do wypowiedzenia umowy zlecenia (tak stwierdził m.in. Sąd Najwyższy w swym wyroku z dnia 29 lutego 2001 roku sygn. III CKN 304/00). Jest to o tyle ważne, iż nierzadko zdarza się sytuacja, w której zapisy umowy zlecenia nie są w tym zakresie równe dla każdej ze stron, co w praktyce oznacza najczęściej, iż zleceniobiorca zrzeka się możliwości wypowiedzenia umowy zlecenia, zawartej na czas określony.

Przyczyny wypowiedzenia umowy zlecenia

Jedną z najważniejszych rzeczy w wypadku, w którym dochodzi do rozwiązania drogą wypowiedzenia umowy zlecenia jest ustalenie, czy powód jej wypowiedzenia jest istotnie ważny. Dodatkowo pewne problemy może w takim wypadku stwarzać ustalenie, jakie ewentualnie roszczenia przysługiwać będą drugiej stronie na skutek wypowiedzenia umowy zlecenia. Przesłanki wypowiedzenia umowy zlecenia mogą mieć zarówno charakter obiektywny (np. niezależny od obu stron tej umowy), jak i subiektywny, wynikający z pewnego przeświadczenia czy to zleceniodawcy, czy zleceniobiorcy. W praktyce powodami, skutkującymi wypowiedzeniem umowy zlecenia może być np. trudna sytuacja ekonomiczna zleceniodawcy, spór między stronami umowy zlecenia, utrata zaufania itp.

Nierzadko niestety zdarza się, iż wypowiedzenie umowy zlecenia następuje z mniej ważnych względów, a przypadek taki najczęściej ma miejsce wówczas, gdy umowa zlecenia została zawarta w celu obejścia przepisów kodeksu pracy i w miejsce umowy o pracę. Nierzadko zdarza się również, iż jeśli zawarta umowa przewiduje konieczność wskazania przyczyny jej wypowiedzenia, przyczyną tą jest najczęściej utrata zaufania do drugiej strony umowy zlecenia. Kwestia ta budzi poważne wątpliwości w praktyce, bowiem zaufanie jest czynnikiem subiektywnym, niemniej trudno uznać, iż bez wzajemnego zaufania stron realizacja wzajemnych postanowień umowy zlecenia jest możliwa zgodnie z celem tej umowy.

Jeśli wypowiedzenie umowy zlecenia nastąpiło bez ważnego powodu, druga strona

Wypowiedzenie umowy zlecenia

(teoretycznie) może żądać stosownego odszkodowania. Musi jednak wykazać szkodę, jaką poniosła na skutek wypowiedzenia umowy zlecenia przez drugą stronę, a szkodą tą może być szkoda rzeczywista lub utracone korzyści. Zaznaczyć jednak wyraźnie należy, iż strony umowy zlecenia nie muszą wykazywać ważnych powodów jej wypowiedzenia w wypadku, gdy nie ograniczyły w samej treści umowy zlecenia dopuszczalności jej rozwiązania.

Warunki wypowiedzenia umowy zlecenia

Dopuszczalne jest zawarcie takiej umowy zlecenia, która wyraźnie przewiduje, iż jej wypowiedzenie może nastąpić pod pewnymi warunkami. Warunkiem takim może być np. warunek zachowania formy pisemnej wypowiedzenia.

Okres wypowiedzenia umowy zlecenia

Okres wypowiedzenia umowy zlecenia uzależniony jest od ustaleń stron tej umowy. W praktyce oznacza to, iż zleceniodawca w porozumieniu ze zleceniobiorcą ustalają, czy i jak długie obowiązywać będą okresy wypowiedzenia tej umowy. Oczywiście może okazać się, iż zawarta umowa zlecenia nie przewiduje żadnych okresów wypowiedzenia. W praktyce oznacza to możliwość wypowiedzenia jej ze skutkiem natychmiastowym przez każdą ze stron, z uwzględnieniem opisanych powyżej ewentualnych roszczeń odszkodowawczych.