O ile Polska postrzegana jest jako kraj katolicki, a dominująca grupa osób uznaje się za katolików, tak w dobie coraz powszechniejszego zatrudniania cudzoziemców (w tym głównie pracowników z Ukrainy), wielu pracodawców ma problem z ustaleniem, czy ze względu na inne wyznanie mają oni dokładnie takie same uprawnienia jak Polacy? A może, mając na względzie inną wiarę, ci pracownicy mają jakieś swoje dodatkowe uprawnienia? Zajmiemy się tym tematem w niniejszym artykule, nie jest to bowiem sprawa oczywista.
Święta kościelne ustawowo wolne od pracy a osoby innego niż katolickie wyznania
Kwestię świąt kościelnych – dni ustawowo wolnych od pracy reguluje ustawa z dnia 18 stycznia 1951 roku o dniach wolnych od pracy (więcej na ten temat pisaliśmy w tym artykule: długie weekendy 2018). Ustawa ta wskazuje, które święta katolickie są jednocześnie dniami ustawowo wolnymi od pracy. Należy od razu wyraźnie podkreślić, iż ustawa nie przewiduje, iż wskazane w niej święta katolickie są dniami wolnymi od pracy jedynie dla katolików. Uznać zatem należy, że w te dni, które są dniami ustawowo wolnymi od pracy ze względu na występowanie w nich wskazanych w ustawie świąt katolickich co do zasady wolne mają wszyscy pracownicy – nie tylko katolicy, ale również osoby innego wyznania (np. wyznający prawosławie Ukraińcy), ale też i osoby niewierzące.
Zasada zakazu dyskryminacji (w tym również ze względu na wyznanie) jest jedną z najważniejszych zasad prawa pracy. Przejawem realizacji tej zasady jest obowiązek udzielenia dnia wolnego – ustawowo wolnego od pracy – wszystkim osobom. Nie wyklucza to oczywiście tego, aby nawet w święto ustawowo wolne od pracy pracownik miał zaplanowaną swoją dniówkę pracowniczą (jeśli jest to uzasadnione rodzajem zakładu pracy – szpitale, komisariaty, jednostki straży pożarnej, firmy ochroniarskie, apteki czy stacje benzynowe oraz obiekty gastronomiczno-hotelarskie nawet w święta funkcjonują normalnie). Co do zasady jednak wskazane w powołanej ustawie dni wolne od pracy (w tym wskazane w niej święta katolickie) są dniami wolnymi od pracy dla każdego pracownika, niezależnie od jego wyznania.
Tyle, że to dopiero połowa problemu – może się bowiem okazać, że osoba innego wyznania chciałaby celebrować święto, które jest świętem kościelnym w jego wyznaniu, natomiast nie jest świętem (ani tym bardziej dniem wolnym od pracy) w rozumieniu polskich przepisów. Przykładowo w grudniu katolicy obchodzą święta Bożego Narodzenia i z tego tytułu mają dwa dni ustawowo wolne od pracy. Te same dwa dni będą dniami wolnymi od pracy np. dla Ukraińca, który święta bożonarodzeniowe obchodzi w styczniu. Powstaje zatem pytanie, czy Ukrainiec powinien na te swoje styczniowe święta otrzymać dodatkowe dni wolne? Czy jeśli tak, to te dodatkowe dni wolne będą należeć się również Polakom (przecież w grę wchodzi zakaz dyskryminacji).
Powyższą kwestię reguluje art. 42 ustawy z dnia 17 maja 1989 roku o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Stosownie do powołanego przepisu osoby należące do kościołów i innych związków wyznaniowych, których święta religijne nie są dniami ustawowo wolnymi od pracy, mogą na własną prośbę uzyskać zwolnienie od pracy lub nauki na czas niezbędny do obchodzenia tych świąt, zgodnie z wymogami wyznawanej przez siebie religii. W praktyce zatem jeśli zatrudniony w Polsce u polskiego pracodawcy Ukrainiec złoży wniosek o udzielenie mu dnia (dni) wolnego na obchodzenie świąt nieznanych polskiej ustawie o dniach wolnych od pracy, to pracodawca ma obowiązek wniosek taki uwzględnić. Wniosek taki mogą złożyć pracownicy, którzy należą do grup religijnych posiadających status kościoła lub związku wyznaniowego.
Zgodnie z powyższym udzielenie dnia wolnego osobie innego niż katolickie wyznania, w celu udziału w uroczystościach religijnych, odbywa się na wniosek pracownika. Sam wniosek pracownik powinien złożyć w terminie 7 dni przed dniem zwolnienia (§1 ust. 1 rozporządzenia Ministrów Pracy i Polityki Socjalnej oraz Edukacji Narodowej z dnia 11 marca 1999 r. w sprawie zwolnień od pracy lub nauki osób należących do kościołów i innych związków wyznaniowych w celu obchodzenia świąt religijnych nie będących dniami ustawowo wolnymi od pracy).
UWAGA – ponieważ ten dzień nie jest dniem ustawowo wolnym od pracy w rozumieniu przepisów ustawy o dniach wolnych od pracy, a obowiązek jego udzielenia wynika z przepisów szczególnych, gwarantujących ochronę przed dyskryminacją i wolność wyznania, pracownik ma obowiązek tak udzielony dzień wolny odpracować. To odpracowanie następuje w dniu, wskazanym przez pracodawcę, najpóźniej na 3 dni przed planowanym udzieleniem dnia wolnego w celu udziału w uroczystościach religijnych.
Kolejna ważna rzecz – powyższe dotyczy świąt, występujących raz w roku. W niektórych wyznaniach święta mają charakter cykliczny, np. powtarzający się co piątek. W takim przypadku pracodawca nie ma już obowiązku udzielania każdego takiego dnia wolnego – jeśli pracownik chce mieć taki dzień wolny od pracy, w grę wchodzi albo obniżenie wymiaru etatu albo wprowadzenie indywidualnego czasu pracy (o systemach czasu pracy pisaliśmy więcej tutaj: systemy i rozkłady czasu pracy).
Na zakończenie jeszcze jedna ważna rzecz – pracodawca absolutnie nie może domagać się od pracownika wykazania, że
faktycznie jest on osobą danego wyznania, jak również domagać się od niego udowodnienia swojej przynależności religijnej. Może to w konsekwencji prowadzić do nadużyć, jednakże ze względu na fakt, iż wiara jest sprawą subiektywną, a także mając na względzie zakaz dyskryminacji ze względu na wyznanie, nie można żądać od pracownika udowodnienia jego pobożności, religii czy wyznania.
