Urlop wypoczynkowy w pierwszej pracy i zasady jego nabywania określone zostały w przepisie art. 153 1 kodeksu pracy. Nabycie prawa do urlopu wypoczynkowego uzależnione jest m.in. od tego, czy pracownik podejmuje zatrudnienie po raz pierwszy w danym roku kalendarzowym (po raz pierwszy w życiu), czy jest to dla niego kolejny pracodawca w tym roku czy w ogóle jest to kolejny rok pracy.
Może się okazać, że w roku kalendarzowym, w którym pracownik podjął swoją pierwszą w życiu pracę na etacie, zmienił on raz czy dwa, a nawet kilka razy pracodawcę – krócej mówiąc, w roku debiutu zawodowego krótko pracował u kilku pracodawców pod rząd. Powstaje wówczas pytanie, jak takiemu pracownikowi udzielać urlopów wypoczynkowych i czy zatrudnienie u poprzednich pracodawców ma tu jakieś znaczenie?
W praktyce różnie też wygląda kwestia zaokrąglania dnia urlopu wypoczynkowego w pierwszym roku zatrudnienia – ponieważ przepisy kodeksu pracy w zasadzie tego nie regulują, niektórzy pracodawcy mają z tym problem. Sami zresztą pracownicy mają czasem problem z ustaleniem, jaki jest urlop wypoczynkowy w pierwszej pracy – jaki wymiar i kiedy mogą z niego skorzystać.
Urlop wypoczynkowy w pierwszej pracy – jak udzielać
Zgodnie z art. 153 §1 kodeksu pracy pracownik podejmujący pracę po raz pierwszy, w roku kalendarzowym, w którym podjął pracę, uzyskuje prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku. Sam wymiar urlopu wypoczynkowego to 20 albo 26 dni, w zależności od stażu pracy wraz z tzw. okresami zaliczalnymi (np. ukończoną szkołą, legalną i udokumentowaną pracą za granicą itp.).
Co to oznacza w praktyce? Otóż, jeśli pracownik podejmuje swoje pierwsze zatrudnienie w życiu np. z dniem 8 lipca, to aby mógł on skorzystać z urlopu wypoczynkowego, musi przepracować miesiąc, czyli w praktyce prawo do urlopu wypoczynkowego w pierwszej pracy nabywa on z dniem 7 sierpnia. Nie ma żadnej podstawy prawnej, która pracodawcy nakazywałaby udzielenie urlopu wypoczynkowego wcześniej. Po prostu zgodnie z powołanym przepisem pracownik nie nabył jeszcze w ogóle prawa do urlopu wypoczynkowego.
Co ciekawe, gdyby okazało się, że u tego swojego pierwszego w życiu pracodawcy nie przepracuje on pełnego miesiąca, to prawa do urlopu wypoczynkowego u tego pracodawcy w ogóle nie nabędzie.
Wskazany przepis mówi również, jak ustalić wymiar urlopu wypoczynkowego do udzielenia. Po przepracowaniu miesiąca pracownik nabywa prawo do 1/12 z puli, jaka by mu przysługiwała po przepracowaniu roku. Jeśli zatem pracownik ma prawo do wymiaru 20 dni urlopu wypoczynkowego, to po miesiącu pracy nabywa prawo do skorzystania z 1/12 z 20, czyli 1,67 dnia urlopu i tyle pracodawca może mu udzielić. Od razu jednak należy zwrócić uwagę na dwie sprawy. Po pierwsze żaden przepis prawa pracy nie nakazuje, ale też nie zakazuje zaokrąglenia niepełnego dnia urlopu do pełnego w górę.
Zaokrągleń dokonuje się w przypadku tzw. urlopu kolejnego, czyli tego, do którego pracownik nabywa prawo z dniem 1 stycznia 2019 roku, jeśli w tym dniu pozostaje w zatrudnieniu, jeśli nie, to z dniem zatrudnienia w kolejnym roku kalendarzowym). Ten urlop wypoczynkowy w pierwszej pracy – do udzielenia – to będzie 1 dzień, przy czym nic nie stoi na przeszkodzie, aby pracodawca zaokrąglił ten naliczony urlop w górę i urlop wypoczynkowy w pierwszej pracy po przepracowaniu miesiąca – do udzielenia – wynosił 2 dni. Obowiązku zaokrąglania jednak nie ma, a kwestię tę można, choć nie trzeba unormować np. w regulaminie pracy.
Przykładowo, pracownik został zatrudniony w dniu 1 września. W dniu 13 listopada złożył pracodawcy wniosek o udzielenie urlopu wypoczynkowego w wymiarze 6 dni. Pracodawca odmówił, gdyż na dzień 13 listopada pracownik ma do wykorzystania 2/12 z 20, czyli 3,33 dnia, a więc pracodawca może udzielić mu 3 (albo 4 dni, jeśli zdecyduje się na jego zaokrąglanie w górę) urlopu wypoczynkowego.
Co więcej, zasada udzielania urlopu wypoczynkowego w pierwszym roku pracy obowiązuje u każdego pracodawcy w pierwszym roku zatrudnienia. Jeśli np. pracownik po raz pierwszy w życiu zatrudnia się w dniu 1 lipca u pracodawcy X, następnie zmienia pracodawcę i od dnia 10 września zatrudnia się w firmie Y, to w firmie Y obowiązują te same zasady nabywania prawa do urlopu wypoczynkowego – nadal będzie to urlop wypoczynkowy w pierwszej pracy.
Tyle, że niepełny miesiąc pracy w pierwszej pracy zaliczy się niejako do stażu u kolejnego pracodawcy. Jeśli np. pracownik w firmie X pracował od 1 do 15 lipca, a z dniem 1 sierpnia podjął zatrudnienie w firmie Y, to w firmie Y urlop wypoczynkowy w pierwszej pracy będzie mu się należał z upływem miesiąca pracy, do którego to miesiąca należy zaliczyć te 15 dni pracy w firmie X.
Powstaje pytanie, jak w ogóle liczyć upływ tego miesiąca pracy. Przepisy kodeksu pracy nie wskazują tu rozwiązania. Należy zatem w oparciu o art. 300 kodeksu pracy sięgnąć do przepisów kodeksu cywilnego. Należy jednak mieć na względzie wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1996 roku sygn. I PKN 47/96, w którym Sąd Najwyższy stwierdził, iż „sposób liczenia terminów określonych w art. 112 Kodeksu cywilnego nie ma zastosowania do okresów, od których zależy nabycie uprawnień pracowniczych (…)”.
Przykładowo, miesiąc rozpoczęty w dniu 1 lipca upływa z dniem 31 lipca, z kolei miesiąc rozpoczęty 10 lipca upływa z dniem 9 sierpnia. A skoro tak, to przy zatrudnieniu po raz pierwszy pierwszego dnia miesiąca pracownik nabywa prawo do urlopu ostatniego dnia miesiąca, z kolei jeśli zatrudnienie po raz pierwszy a miejsce w trakcie miesiąca, to pracownik nabywa prawo do urlopu w kolejnym miesiącu, w dniu bezpośrednio poprzedzającym dzień rozpoczęcia pracy.
Jak to wygląda w praktyce? Przykład – urlop wypoczynkowy w pierwszej pracy przy zatrudnieniu z początkiem miesiąca i w jego trakcie.
Zmiana pracodawcy w trakcie roku kalendarzowego a urlop wypoczynkowy w pierwszej pracy
Dwóch pracowników zostało zatrudnionych w firmie X – pierwszy pracownik w dniu 1 sierpnia, a drugi w dniu 10 sierpnia. Dla obu jest to pierwsza praca w życiu, obaj pracują na pełnym etacie. Urlop wypoczynkowy w pierwszej pracy należy się pracownikowi pierwszemu już 31 sierpnia (pisaliśmy także: niepełny etat a urlop wypoczynkowy), w wymiarze 1/12 z 20 dni, czyli 1,67 dnia, a drugiemu pracownikowi w dniu 9 września, również w wymiarze 1/12 z 20 dni, czyli również 1,67 dnia.
A jak wygląda kwestia ustalenia prawa do urlopu wypoczynkowego w pierwszym roku pracy po zmianie pracodawcy? W każdym z kolejnych zakładów pracy urlopów udziela się na takich samych zasadach, przy czym do stażu, od którego zależy nabycie prawa do pierwszego urlopu wypoczynkowego zalicza się okres zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy, tak, jak to pokazano na poniższym przykładzie.
Pracownik został zatrudniony w dniu 1 lipca w firmie X. W dniu 19 lipca rozwiązał stosunek pracy za porozumieniem stron i od 10 sierpnia nawiązał stosunek pracy w firmie Y. W firmie X nie nabył w ogóle prawa do urlopu wypoczynkowego, gdyż nie upłynął miesiąc pracy, z kolei w firmie Y nabywa on prawo do urlopu wypoczynkowego już po przepracowaniu 11 dni, gdyż w sumie z tymi 19 dniami zatrudnienia w firmie X pracownik ma już łącznie przepracowane 30 dni, a więc upłynął miesiąc pracy.
Zgodnie bowiem z art. 114 kodeksu cywilnego, jeśli pomiędzy okresami pracy występuje przerwa, za miesiąc przyjmuje się 30 dni.
W praktyce może się okazać, że w danym roku kalendarzowym pracownik w ogóle nie nabędzie prawa do urlopu wypoczynkowego (pisaliśmy m.in. Urlop na okresie próbnym) – urlop wypoczynkowy w pierwszej pracy w pierwszym roku zatrudnienia nie będzie się w ogóle należał. Taka sytuacja będzie mieć miejsce, jeśli pracownik zostanie zatrudniony w trakcie grudnia (ale nie 1 dnia grudnia). Przykładowo, jeśli pracownik swoje pierwsze zatrudnienie podejmuje w dniu 10 grudnia, to miesiąc pracy upływa z dniem 9 stycznia kolejnego roku kalendarzowego, a więc w tym poprzednim roku kalendarzowym pracownik w ogóle nie nabywa prawa do urlopu wypoczynkowego.
Może się okazać, że pracownik w trakcie zatrudnienia w pierwszym roku pracy nabędzie prawo do urlopu cząstkowego, ale nie będzie mógł wykorzystać go w naturze. Przykładowo pracownik zatrudniony z dniem 10 stycznia na okres próbny 3 miesięcy do 9 kwietnia prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 1/12 nabywa odpowiednio z dniem 9 lutego, 9 marca i 9 kwietnia.
Tą ostatnią część urlopu cząstkowego (kwietniową) pracownik będzie mógł wykorzystać, jeśli zostanie z nim zawarta kolejna umowa o pracę. Umowa na okres próbny kończy się bowiem również w dniu 9 kwietnia, a więc w jej trakcie pracownik nie może już z urlopu wypoczynkowego skorzystać. Jeśli kolejna umowa nie zostanie zawarta, pracodawca ma obowiązek wypłacić pracownikowi ekwiwalent za urlop wypoczynkowy.
Prawo do tzw. kolejnych urlopów wypoczynkowych pracownik nabywa z dniem 1 stycznia kolejnego roku kalendarzowego, jeśli oczywiście w tym dniu pozostaje w zatrudnieniu. Jeśli w tym dniu nie pozostaje w zatrudnieniu, to prawo do urlopu nabywa w chwili zatrudnienia. Tego urlopu kolejnego nie nalicza się już proporcjonalnie 1/12 za każdy miesiąc pracy, ale proporcjonalnie do końca roku albo do dnia, do którego pracownik pozostawał w zatrudnieniu. Jeśli przepracuje pełny rok, ma prawo do 20 albo 26 dni urlopu wypoczynkowego. Natomiast jeśli odejdzie z zakładu pracy wcześniej, w okresie zatrudnienia nabywa prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze liczonym proporcjonalnie do czasu trwania zatrudnienia.
Przykładowo pracownik został zatrudniony w dniu 1 września 2019 roku. Jest to jego pierwsza praca w życiu. Za 2019 rok nabędzie on zatem prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 4/12 z 20, czyli 6,67 dnia. Od dnia 1 stycznia 2020 roku nabywa on prawo od razu do 20 dni urlopu – pod warunkiem, że dopracuje do końca roku, nie będzie przebywał ponad miesiąc na urlopie bezpłatnym itp. Okazuje się jednak, że pracownik ten odszedł z pracy w dniu 15 lipca 2020 roku.
W tym 2020 roku ma on zatem w tym zakładzie do wykorzystania 7/12 z 20, czyli (zaokrąglamy, gdyż nie jest to urlop wypoczynkowy w pierwszym roku pracy) 11,66 czyli do 12 dni urlopu wypoczynkowego. Ewentualny urlop kolejny będzie mu się należał po podjęciu zatrudnienia u kolejnego pracodawcy.
