System równoważnego czasu pracy
Istota organizacji pracy w systemie równoważnego czasu pracy polega na tym, że można przedłużyć wymiar czasu pracy (czyli 8 godzin), najwyżej jednak do 12 godzin w okresie rozliczeniowym nie dłuższym niż miesiąc, obniżając następnie dobowy wymiar czasu pracy w innych dniach lub rekompensując dłuższą pracę dniami wolnymi. Wprowadzenie omawianego systemu jest uzasadnione rodzajem pracy albo jej organizacją. Niniejsza forma organizowania czasu pracy jest szczególnie przydatna w handlu, usługach oraz w branży transportowej. Podstawowym okresem rozliczeniowym w systemie równoważnego czasu pracy jest okres jednego miesiąca. Pod pewnymi warunkami dozwolone jest przedłużenie okresów rozliczeniowych, nie więcej jednak niż:
- do 3 miesięcy – jeżeli jest to uzasadnione szczególnymi przypadkami,
- do 4 miesięcy – w razie wykonywania prac uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych.
Szczególną cechą omawianego systemu jest możliwość przedłużenia dobowego wymiaru czasu pracy do 16 godzin, w okresie rozliczeniowym nie przekraczającym miesiąca. Organizacja czasu pracy w takim systemie jest dopuszczalna jedynie przy pracach polegających na dozorze urządzeń lub związanych z częściowym pozostawaniem w pogotowiu do pracy (np. w zakładach energetycznych, elektrociepłowniach, zakładach górniczych lub w przypadku monitorowania urządzeń stanowiących systemy informatyczne). W systemie tym, pracownikowi przysługuje – bezpośrednio po każdym okresie wykonywania pracy w przedłużonym dobowym wymiarze (pisaliśmy m.in. Doba pracownicza jak liczyć)- odpoczynek przez okres odpowiadający co najmniej liczbie przepracowanych godzin. Równoważny czas odpoczynku przysługuje niezależnie od prawa do nieprzerwanego tygodniowego odpoczynku w wymiarze 35 godzin lub 24 godzin w szczególnie uzasadnionych okolicznościach. Pracownik po przepracowaniu np. 16 godzin w ciągu doby, powinien odpoczywać minimum przez 16 kolejnych godzin licząc od zakończenia pracy w przedłużonym wymiarze. Ze względu na specyfikę organizowania pracy w ranach omawianego systemu nie przewidziano możliwości stosowania dłuższego okresu rozliczeniowego niż miesięczny.
Przepisy prawa pracy, dotyczące systemu równoważnego czasu pracy dopuszczają możliwość przedłużenia dobowego wymiaru czasu pracy do 24 godzin. System ten jest kolejną odmianą systemu równoważnego czasu pracy. Istotą organizacji czasu pracy w powyższym systemie jest dopuszczalność przedłużenia w stosunku do szczególnych grup pracowników dobowego wymiaru czasu pracy nawet do 24 godzin, w okresie rozliczeniowym nie przekraczającym 1 miesiąca. System ten może być stosowany wyłącznie do pracowników zatrudnionych przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób na podstawie przepisów ustawy z dnia 22sierpnia 1997 roku o ochronie osób i mienia, zakładowych straży pożarnych, zakładowych służb ratowniczych.
Pracownikowi, który wykonywał pracę w przedłużonym dobowym wymiarze (np. do 24 godzin) przysługuje, bezpośrednio po każdym okresie świadczenia takiej pracy odpoczynek odpowiadający co najmniej liczbie przepracowanych godzin (czyli: minimum 24 godziny odpoczynku). Podstawowym okresem rozliczeniowym jest okres jednomiesięczny. Może on jednak ulec przedłużeniu na identycznych zasadach, jak w przypadku ustalenia systemu równoważnego czasu pracy ( do 3 i 4 miesięcy).
System czasu pracy w ruchu ciągłym
W omawianym systemie dopuszczalne jest przedłużenie czasu pracy do 43 godzin przeciętnie na tydzień, w okresie rozliczeniowym nie przekraczającym 4 tygodni. Dozwolone jest ponadto przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 12 godzin w poszczególnych dniach niektórych tygodni mieszczących się w okresie rozliczeniowym. Prolongata dobowego wymiaru czasu pracy do 12 godzin występuje w dniach, w których pracownicy przechodzą na inną zmianę – system czasu pracy w ruchu ciągłym jest z założenia systemem zmianowym. Za każdą godzinę pracy powyżej 8 godzin na dobę w dniu wykonywania pracy w przedłużonym wymiarze czasu pracy pracownikowi przysługuje dodatek do wynagrodzenia w wysokości 100% wynagrodzenia. Przesłanką wprowadzenia czasu pracy w ruchu ciągłym jest brak możliwości wstrzymania określonego procesu technologicznego wymagającego ciągłej obsługi maszyn i urządzeń oraz nieprzerwanego nadzoru prawidłowości ich funkcjonowania. Stosowanie czasu pracy w ruchu ciągłym jest również dopuszczalne, gdy praca nie może być wstrzymana ze względu na konieczność ciągłego zaspokajania potrzeb ludności. W odróżnieniu od sposobu obliczania nominalnego wymiaru czasu pracy w podstawowym systemie czasu pracy, gdzie za podstawę przyjmuje się przeciętną normę tygodniową, ustalając obowiązujący pracownika czas pracy w systemie czasu pracy w ruchu ciągłym uwzględnia się normę dobowa.
Obowiązujący pracownika wymiar czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym oblicza się:
- mnożąc 8 godzin (norma dobowa) przez liczbę dni kalendarzowych przypadających w okresie rozliczeniowym – z wyłączeniem niedziel, świąt oraz dni wolnych od pracy wynikających z rozkładu czasu pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy, a następnie,
- do otrzymanego w ten sposób wyniku należy dodać liczbę godzin odpowiadającą przedłużonemu u danego pracodawcy tygodniowemu wymiarowi czasu pracy.
Liczba godzin odpowiadająca przedłużonemu u danego pracodawcy tygodniowemu wymiarowi czasu pracy nie może przekraczać 4 godzin na każdy tydzień okresu rozliczeniowego, w którym następuje przedłużenie czasu pracy. Należy podkreślić, że do systemu czasu pracy w ruchu ciągłym stosuje się odpowiednio:
- zasadę obniżania wymiaru czasu obowiązującego danego pracownika o liczbę godzin usprawiedliwionej nieobecności w pracy, przypadających do przepracowania w czasie tej nieobecności, zgodnie z przyjętym rozkładem czasu pracy,
- zasadę obniżania wymiaru czasu pracy o 8 godzin, jeżeli w tygodniu obejmującym 7 dni (od poniedziałku do niedzieli) wystąpią dwa święta winne dni niż niedziela.
Maksymalna długość okresu rozliczeniowego wynosi 4 tygodnie – przepisy k.p. nie przewidują żadnych odstępstw od niniejszej reguły.
System przerywanego czasu pracy
Specyfika przerywanego czasu pracy polega na tym, że okresy wykonywania pracy mogą być podzielone przerwami, których nie wlicza się do czasu pracy. Wspomniana właściwość systemu przerywanego czasu pracy przesądza o jego wysokim stopniu uciążliwości, stąd też możliwość stosowania tego systemu wiąże się z koniecznością uwzględnienia wielu ograniczeń. Przede wszystkim w ciągu doby może przypadać nie więcej niż 1 przerwa w pracy, nie przekraczająca 5 godzin. Przerwa dzieląca okresy pracy nie podlega wliczeniu do czasu pracy, jednak za czas jej trwania pracownikowi przysługuje wynagrodzenie w wysokości połowy wynagrodzenia należnego za przestój (czyli połowa wynagrodzenia wynikającego z osobistego zaszeregowania danego pracownika, a jeżeli takiego składnika nie wyodrębniono przy określaniu warunków wynagrodzenia – 60% wynagrodzenia). System, o którym mowa, może być wdrożony, jeżeli to jest uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją, przy czym dopuszczalność stosowania tego systemu wymaga określenia z góry rozkładu czasu pracy uwzględniającego przerwy w pracy. Systemu przerywanego czasu pracy nie stosuje się do pracownika objętego systemem:
- równoważnego czasu pracy,
- równoważnego czasu pracy przy dozorze urządzeń lub związanego z częściowym pozostawaniem w pogotowiu pracy,
- równoważnego czasu pracy przewidującego przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 24 godzin,
- czasu pracy w ruchu ciągłym,
- skróconego tygodnia pracy,
- weekendowego czasu pracy.
System przerywanego czasu pracy wprowadza się w układach zbiorowych pracy. W drodze wyjątku od powyższej zasady system, o którym mowa, może być wprowadzony na podstawie umowy o pracę u pracodawcy będącego osobą fizyczną, prowadzącą działalność w zakresie rolnictwa i hodowli, u którego nie działa zakładowa organizacja związkowa. Pracownikowi zatrudnionemu u pracodawcy prowadzącego działalność w zakresie rolnictwa i hodowli przysługuje wynagrodzenie za czas przerwy dzielącej okresy pracy tylko wówczas, gdy wynika to z umowy o pracę. Okres rozliczeniowy w tym systemie może być ustalony w granicach do 4 miesięcy.
System zadaniowego czasu pracy
Szczególny charakter systemu zadaniowego czasu pracy polega na tym, że pracodawca – po porozumieniu się z pracownikiem, ustala czas niezbędny do wykonania powierzonych zadań, a pracownik realizując określone zadania samodzielnie ustala optymalny rozkład czasu pracy. W tym systemie nie ma potrzeby wskazania godzin rozpoczynania oraz zakończenia pracy, co wynika m.in. z braku możliwości dokładnego określenia liczby godzin niezbędnej do wykonania wyznaczonego zadania. Uzasadnieniem wprowadzenia systemu zadaniowego czasu pracy są następujące kryteria:
- rodzaj pracy (np. prace charakteryzujące się znacznym wahaniem czynności niezbędnych do wykonania w poszczególnych dniach),
- organizacja pracy (np. prace, których wykonywanie nie wiąże się z koniecznością świadczenia ich w z góry określonych ramach czasowych,
- miejsce pracy (np. prace wymagające od pracowników częstej zmiany miejsca wykonywania określonych czynności).
Zastosowanie zadaniowego czasu pracy może nastąpić w dowolnym trybie (układ zbiorowy pracy, regulamin pracy lub umowa o pracę). W stosunku do pracowników objętych systemem zadaniowego czasu pracy nie ewidencjonuje się godzin pracy. Okres rozliczeniowy w takim systemie nie może przekroczyć 4 miesięcy.
System skróconego tygodnia pracy
Zastosowanie systemu skróconego tygodnia pracy jest dopuszczalne na podstawie pisemnego wniosku pracownika złożonego w tej sprawie. Pracodawca nie dysponuje możliwością wprowadzenia takiego systemu, jeżeli uprzednio nie otrzymał stosownego wniosku pracownika. Złożenie przez pracownika wniosku nie ma dla pracodawcy charakteru wiążącego – rozstrzygającą rolę w tym zakresie odgrywają plany pracodawcy dotyczące zatrudnienia oraz dobro zakładu pracy. Okres rozliczeniowy w takim systemie może wynosić wyłącznie jeden miesiąc.
Weekendowy system czasu pracy
Instytucja pracy w ramach weekendowego systemu czasu pracy jest nowym rozwiązaniem kodeksowym zmierzającym do uelastycznienia oraz zoptymalizowania zasad świadczenia pracy. System pracy weekendowej polega na świadczeniu pracy wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta, przy czym dopuszczalne jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej niż do 12 godzin, w okresie rozliczeniowym nie przekraczającym 1 miesiąca.
Identycznie jak w przypadku systemu skróconego tygodnia pracy wprowadzenie pracy weekendowej może nastąpić wyłącznie na pisemny wniosek pracownika.
System, przewidujący indywidualny rozkład czasu pracy
Pracodawca może ustalić – na pisemny wniosek pracownika – indywidualny rozkład jego czasu pracy w ramach systemu czasu pracy, którym pracownik jest objęty. Decyzja w zakresie wprowadzenia indywidualnego rozkładu czasu pracy leży wyłącznie w kompetencji pracodawcy.
Swoboda stosowania systemu zmianowego
Wprowadzenie pracy zmianowej zależy wyłącznie od potrzeb danego pracodawcy i może nastąpić także wówczas, gdy przyjęty system czasu pracy nie wymaga wprost takiej organizacji pracy. Przepisy ochronne ustanawiające zakaz przedłużania w stosunku do niektórych pracowników dobowej normy czasu pracy. Bezwzględny zakaz przedłużania podstawowej normy czasu pracy (czyli 8 godzin) obejmuje:
- pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia,
- pracownic w ciąży.
Względny zakaz przedłużenia czasu pracy ponad 8 godzin na dobę dotyczy pracowników opiekujących się dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia. Pracownicy ci mogą pracować dłużej niż przez 8 godzin w ciągu doby, jeżeli wyrazili na to zgodę. Pracownicy objęci zarówno bezwzględnym, jak i warunkowym zakazem przedłużania 8-godzinnej dobowej normy czasu pracy zachowują prawo do wynagrodzenia za czas nieprzepracowany w związku ze zmniejszeniem z tego powodu wymiaru ich czasu pracy. Wynagrodzenie powyższe oblicza się wg zasad obowiązujących przy ustalaniu wynagrodzenia urlopowego.
Poprzednia strona ||| Powrót do menu głównego ||| Następna strona