Stosownie do przepisu art. 103(1) §1 kodeksu pracy przez podnoszenie kwalifikacji zawodowych rozumie się zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika, z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą. Swoje kwalifikacje pracownik podnosi na różne sposoby – kończąc odpowiednie szkoły czy uczelnie, biorąc udział w warsztatach, praktykach czy szkoleniach. Jednocześnie takie podnoszenie kwalifikacji przez pracownika odbywa się albo z inicjatywy samego pracownika (który np. chce w ten sposób poprawić swoją sytuację na rynku pracy) albo z inicjatywy pracodawcy, który np. poleceniem służbowym wysyła pracownika na szkolenia. W związku z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą pracownikowi przysługują pewne uprawnienia, jak np. urlop szkoleniowy w wymiarze 6 czy 21 dni, a także zwolnienie z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, by przybyć o oznaczonej godzinie na zajęcia szkoleniowe i wziąć udział w szkoleniu (czy inne formie podnoszenia kwalifikacji zawodowych).

Szkolenie poza godzinami pracy – czy należy się czas wolny albo wynagrodzenie za nadgodziny

Nie budzi wątpliwości, że np. udział w szkoleniach wstępnych czy okresowych z zakresu BHP zalicza się do czasu pracy pracownika (generalnie szkolenia te powinny odbywać się w czasie dniówki roboczej pracownika). Powstaje jednak pytanie, czy pozostałe szkolenia i udział w nich również zalicza się pracownikowi do czasu pracy? W szczególności te, które odbywają się poza wyznaczonymi godzinami pracy, w dni wolne itp.? To o tyle ważne, że kodeks pracy nie wskazuje wprost, czy i jakie szkolenia zaliczać do czasu pracy pracownika. Szkolenie poza godzinami pracy może zostać wliczone do czasu pracy pracownika, ale nie musi. Wszystko tu zależy od kilku okoliczności. Gdyby uznać, że każde szkolenie poza godzinami pracy jest wliczane do czasu pracy pracownika, to za udział w takich szkolenia spora grupa pracodawców musiałaby swoim pracownikom oddawać czas wolny za nadgodziny albo płacić wynagrodzenie za nadgodziny wraz ze stosownymi dodatkami.

Od razu należy zaznaczyć, że przepisy prawa pracy nie zawierają regulacji, czy czas szkolenia zalicza się do czasu pracy (jeśli odbywa się ono poza godzinami pracy), czy nie. Jedynie art. 237(3) §3 kodeksu pracy nakazuje pracodawcy zorganizować szkolenie BHP na koszt pracodawcy i w czasie pracy. Nie budzi zatem wątpliwości, że czas szkolenia BHP, nawet, jeśli odbywa się ono poza normalnymi godzinami pracy pracownika, zalicza się do czasu pracy. Natomiast co do pozostałych szkoleń (form podnoszenia przez pracownika kwalifikacji zawodowych), to tu już żadnych regulacji nie ma. Można jedynie wyjść z ogólnego założenia, korzystnego dla pracownika, że jeśli do udziału w danym szkoleniu pracownik został przez pracodawcę zobowiązany, to czas tego szkolenia powinien zostać zaliczony do czasu pracy (choć formalnie nie musi tak być).

Zgodnie z art. 128 kodeksu pracy czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Powstaje zatem pytanie, czy jeśli pracownik bierze udział w szkoleniu na (poza godzinami pracy czy w dniu wolnym od pracy) na polecenie pracodawcy, to czy pozostaje do jego dyspozycji. Jeśli czas szkolenia pokrywa się z godzinami pracy pracownika, to nie budzi wątpliwości, że czas tego szkolenia zalicza się wówczas do czasu pracy. Z kolei czas udziału w szkoleniu, odbywającym się poza normalnymi godzinami pracy pracownika może zostać zaliczony do czasu pracy jedynie wówczas, gdy szkolenie to jest niezbędne do wykonywania pracy na zajmowanym przez pracownika stanowisku czy też służy podniesieniu kwalifikacji do pracy danego rodzaju i odbywa się ono z polecenia pracodawcy. Nie musi to być polecenie pisemne, ale musi być wyraźne.

Jeśli pracownik w szkoleniu bierze udział z własnej inicjatywy, bez polecenia pracodawcy, to chociaż jest ono związane z rodzajem wykonywanej pracy czy ma służyć podniesieniu kwalifikacji do pracy na danym stanowisku, to zaliczenie czasu tego szkolenia do czasu pracy pozostaje do uznania pracodawcy. Pracodawca może czas tego szkolenia zaliczyć do czasu pracy (i odpowiednio to zrekompensować, np. oddając czas wolny czy zapłacić wynagrodzenie za nadgodziny), ale obowiązku takiego nie ma.