Wykonywanie pracy w godzinach nadliczbowych zdarza się w praktyce bardzo często. O ile przepisy prawa pracy dopuszczają pracę w nadgodzinach, jeśli np. jest ona związana z prowadzeniem akcji ratowniczej czy wynika ze szczególnych potrzeb pracodawcy, to niestety w wielu zakładach pracy praca w nadgodzinach jest jednym ze sposobów pracodawców na ograniczenie liczby etatów i cięcie kosztów zatrudnienia. Pół biedy, jeśli nadgodziny te są odpowiednio rekompensowane, czy to czasem wolnym czy dodatkami za nadgodziny, w praktyce jednak wielu pracodawców ma poważne problemy z odpowiednim i zgodnym z przepisami rozliczaniem nadgodzin, a i wielu pracowników chciałoby wiedzieć, co się należy za pracę w nadgodzinach. Wynagrodzenie za nadgodziny i oddawanie czasu wolnego za nie, a także zasady rozliczania nadgodzin omówimy szczegółowo w niniejszym artykule.

Wynagrodzenie za nadgodziny dobowe i tygodniowe. Czas wolny za nadgodziny i dodatki za pracę w nadgodzinach

Pracą w godzinach nadliczbowych jest praca, którą pracownik wykonuje ponad obowiązujące go normy czasu pracy oraz przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy (art. 151 §1 kodeksu pracy). Norma dobowa to 8 godzin, norma średniotygodniowa to 40 godzin. Co do zasady więc praca ponad 8 godzin na dobę oraz praca więcej niż średnio 40 godzin w tygodniu jest pracą w godzinach nadliczbowych, z pewnymi jednak wyjątkami. Wszystko tu bowiem zależy od systemu czasu pracy, w jakim pracuje pracownik. Rozliczanie nadgodzin i wynagrodzenie za nadgodziny jest stosunkowo proste do ustalenia, jeśli pracownik pracuje w podstawowym systemie czasu pracy (w najpopularniejszym modelu: praca po 8 godzin dziennie np. od poniedziałku do piątku). Jeśli danego dnia ma do przepracowania 8 godzin, a pracował np. 10, to pojawiają się 2 nadgodziny, które trzeba zrekompensować albo czasem wolnym albo wynagrodzeniem z dodatkami za pracę w nadgodzinach. Jeśli w grę wchodzi oddawanie czasu wolnego za nadgodziny, to zgodnie z art. 151(2) §1 kodeksu pracy, na pisemny wniosek pracownika pracodawca oddaje mu czas wolny za nadgodziny – pracownik wskazuje w swoim wniosku dzień, w którym chce te nadgodziny odebrać. Jeśli natomiast oddawanie czasu wolnego za nadgodziny odbywa się nie na wniosek pracownika, a z inicjatywy pracodawcy, to zgodnie z art. 151(1) §2 kodeksu pracy pracodawca oddaje czas wolny w wymiarze o połowę większym, niż wyniosła liczba nadgodzin, a więc w naszym przypadku pracodawca za 2 godziny pracy w nadgodzinach odda pracownikowi 3 godziny wolne. Nie może to oczywiście skutkować obniżeniem wynagrodzenia, gdyby okazało się, że w danym miesiącu czy okresie rozliczeniowym pracownik przepracował mniej, niż powinien (jeśli np. w danym miesiącu są 22 dni robocze, czyli 176 godzin do przepracowania, pracownik przepracował 10 nadgodzin, za do dostał 15 godzin czasu wolnego, to w sumie w tym miesiącu przepracował 176+10-15=171 godzin, ale wynagrodzenie dostanie za 176 godzin pracy).

Jeśli natomiast pracodawca za te 2 godziny pracy w nadgodzinach nie oddaje czasu wolnego, musi za nie zapłacić wynagrodzenie wraz ze stosownymi dodatkami. Ponieważ są to nadgodziny dobowe, dodatek wynosi – zgodnie z art. 151(1) §1 ust. 2 kodeksu pracy – 50% wynagrodzenia. Załóżmy, że pracownik ma pensję zasadniczą 3000 zł, a do przepracowania w danym miesiącu ma 168 godzin (21 dni roboczych). W tym miesiącu ma 2 nadgodziny dobowe. Jego wynagrodzenie wyniesie zatem wskazane 3000 zł tytułem wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagrodzenie za nadgodziny: 2 * 3000 zł / 168 + 2 * 50% * 3000/168 = 53,58 zł. W sumie zatem otrzyma 3053,58 zł. Jedna uwaga – gdyby te nadgodziny dobowe przypadły na porę nocną, to dodatek za nie wyniesie nie 50%, a 100% (zgodnie z art. 151(1) §1 ust. 1 lit. a za pracę w nadgodzinach w nocy przysługuje dodatek 100%).

Nieco inaczej sprawa wygląda w przypadku, gdy pracownik pracuje np. w równoważnym systemie czasu pracy, przykładowo z wymiarem dobowym przedłużonym do 12 godzin. W takim przypadku praca ponad normę (8 godzin) nie jest pracą w godzinach nadliczbowych. System równoważny charakteryzuje się tym, że jednego dnia pracownik pracuje np. 12 godzin, następnego 4 itd., byle w sumie pracował nie więcej niż 40 godzin średnio w tygodniu. Tutaj pracą w godzinach nadliczbowych dobowych będzie praca ponad 12 godzin na dobę. Przykładowo, jeśli danego dnia pracownik miał do przepracowania 12 godzin, a przepracował 13, to ta jedna godzina dodatkowa będzie nadgodziną dobową, rozliczaną (jeśli pracodawca nie oddaje czasu wolnego za nadgodziny) z dodatkiem 50%.

Jeszcze inaczej będzie w przypadku, w którym pracownik, zatrudniony w równoważnym systemie czasu pracy i pracujący do 12 godzin na dobę, ma danego dnia zaplanowane np. 4 godziny pracy, a przepracował 6. Nie przekroczył on w tym dniu normy dobowej (8 godzin) ani tym bardziej przedłużonego wymiaru dobowego (12 godzin), ale jednak pracował w godzinach nadliczbowych. Takie przekroczenie, które nie jest przekroczeniem dobowym w tym wypadku, będzie przekroczeniem średniotygodniowym, ustalanym na koniec okresu rozliczeniowego (okazuje się, że pracownik zamiast pracować średnio 40 godzin w tygodniu pracował średnio 41,25 godzin tygodniowo – to są nadgodziny średniotygodniowe, rozliczane dodatkiem 100%). Może się też okazać, że pracownik miał danego dnia zaplanowane np. 6 godzin pracy, a pracował 12 – wówczas wszystko powyżej 8 jest rozliczane jako nadgodziny dobowe, z dodatkiem 50%, a siódma i ósma godzina pracy będzie pracą w nadgodzinach średniotygodniowych.

Praca w godzinach nadliczbowych, która nie jest przekroczeniem dobowym (nadgodzinami dobowymi), jest rozliczana na koniec okresu rozliczeniowego jako nadgodziny średniotygodniowe. Nadgodziny dobowe rozlicza się raz w miesiącu nawet, jeśli okres rozliczeniowy jest dłuższy niż 1 miesiąc. Przykładowo, jeśli pracownik pracuje w okresie rozliczeniowym czteromiesięcznym, w styczniu miał nadgodziny dobowe, to pracodawca rozlicza je (oddaje czas wolny albo płaci dodatki za nadgodziny) jeszcze rozliczając styczeń.

Osoby, które odwiedziły tą stronę, znalazły ją szukając::

• godziny średnitygodniowe przykłady
• orzykłady rozliczania nadgodzin