Stosownie do art. 94 ust 10 jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy jest kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego. Przepisy kodeksu pracy (ani w ogóle prawa pracy) nie zawierają katalogu tych zasad współżycia społecznego. Generalnie chodzi tu o to, że zasady współżycia społecznego w zakładzie pracy oraz ich przestrzeganie ma znaczący wpływ nie tylko na atmosferę w pracy i relacje między pracownikami, ale również na wydajność i efektywność pracy zatrudnionych, a nierzadko również na takie czynniki, jak obecności w pracy. W interesie pracodawcy jest zatem, aby panujące w zakładzie pracy zasady współżycia społecznego były przestrzegane, zarówno przez pracodawcę, jak i pracowników.
Te zasady współżycia społecznego to pewne normy i wzorce, które obowiązują w określonym czasie i określonym miejscu w relacjach między ludźmi (między pracownikami oraz między pracownikami i pracodawcą). Nadmienić należy, iż nie muszą one bezpośrednio odnosić się do organizacji pracy. Pracownicy mają po prostu obowiązek przestrzegania pewnych norm etycznych, moralnych i obyczajowych, uznawanych przez społeczność w zakładzie pracy. W tym zakresie problematyczne może stać się precyzyjne ustalenie, kiedy i jakim swoim zachowaniem pracownik te normy naruszył, a także którą z tych norm, gdyż ich katalog jest otwarty i może podlegać ciągłym zmianom.
Nie budzi jednak wątpliwości (również w praktyce kadrowej i doktrynie) pogląd, że naruszenie panujących w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego pracownik może zatrudnienie stracić, w szczególności poprzez rozwiązanie z nim stosunku pracy bez zachowania okresu wypowiedzenia. Od razu zaznaczyć należy, iż naruszenie zasad współżycia społecznego może być przyczyną nie tylko wypowiedzenia umowy o pracę (uzasadniona przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę na czas nieokreślony), jak również – jeśli jest naruszeniem ciężkim – rozwiązania umowy o pracę w trybie dyscyplinarnym.
Przestrzeganie zasad współżycia społecznego w zakładzie pracy jest jednocześnie – zgodnie z art. 100 §1 ust. 6 kodeksu pracy – jednym z podstawowych obowiązków pracowniczych. Obowiązek ten nie dotyczy jednak tylko pracowników. Także i pracodawca swoim zachowaniem powinien kształtować te zasady współżycia społecznego w zakładzie pracy oraz wpływać na ich przestrzeganie, a jednym z podstawowych narzędzi, które mu to umożliwiają, jest stosowanie sprawiedliwych i obiektywnych kryteriów oceniania pracowników. Pracodawca powinien również informować pracowników, akie zachowania w zakładzie pracy są nieakceptowalne, jakie są konsekwencje w przypadku ich wystąpienia i jakimi narzędziami i „sposobami” pracodawca zapewnia przestrzeganie zasad współżycia społecznego (kary porządkowe za przewinienia pracownicze, rozwiązanie umowy o pracę itp.). Ma również obowiązek przeciwdziałać jakimkolwiek oznakom dyskryminacji czy mobbingu. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w swym wyroku z dnia 29 czerwca 205 roku sygn. I PKN 290/04 jeśli zasady współżycia społecznego w zakładzie pracy są naruszane przez określonych pracowników, pracodawca ma obowiązek podjąć stosowne i skuteczne działania, które zapobiegną niepożądanym zjawiskom w procesie pracy, włącznie z rozwiązaniem umowy o pracę z pracownikiem, który zakłóca prawidłowy proces pracy.
Samo naruszenie zasad współżycia społecznego w zakładzie pracy może przybierać różne formy – może to być nawet plotkowanie czy rozpowszechnianie nieprawdziwych, oczerniających innych pracowników informacji. Niemniej jednak naruszeniem zasad współżycia społecznego jest również notoryczne spóźnianie się do pracy, głośne i „przeszkadzające innym” zachowania, używanie wulgaryzmów, bałagan w miejscu pracy itp. Zachowania te nie muszą być kierowane wobec określonej drugiej osoby – bałagan w pracy przeszkadza wszystkim, więc tego typu zachowania również naruszają zasady współżycia społecznego i muszą być zwalczane.
Zasady współżycia społecznego w pracy – zwolnienie pracownika za ich nieprzestrzeganie
Jeśli naruszenie zasad współżycia społecznego zdarza się sporadycznie lub jest gatunkowo lekkie, pracodawca nie musi od razu rozstawać się z pracownikiem. Może w celu dyscyplinowania go korzystać z przewidzianych w kodeksie pracy kar porządkowych – upomnienia czy nagany (a w niektórych przypadkach nawet kary pieniężnej). Natomiast jeśli to naruszanie zasad współżycia społecznego powtarza się czy pociąga za sobą daleko idące negatywne skutki, może samo w sobie stanowić podstawę do rozwiązania z pracownikiem stosunku pracy (np. wypowiedzenia umowy o pracę). Należy tu jednak zwrócić uwagę, iż aby można było je uznać za samoistną przyczynę rozwiązania stosunku pracy, to naruszenie zasad współżycia społecznego powinno nastąpić w zakładzie pracy. Pracodawca może oczywiście rozważyć rozstanie z pracownikiem, który te zasady współżycia społecznego narusza również poza zakładem pracy (np. oczerniając swoich współpracowników na forach i portalach internetowych czy w serwisach społecznościowych poza godzinami pracy). Obowiązek przestrzegania w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego obejmuje również powstrzymywanie się poza miejscem i czasem pracy od takich zachowań, które wywołują lub potęgują wzajemnie negatywny stosunek współpracowników i konflikty w środowisku pracy.
Co istotne, nawet pozornie mało znaczące przewinienia typu wprowadzanie nerwowej i nieprzyjemnej atmosfery w pracy, obrażanie innych współpracowników czy kierowanie w ich stronę wyzwisk mogą stanowić naruszenie zasad współżycia społecznego, skutkujące rozwiązaniem stosunku pracy. Podobnie, złośliwe wytykanie błędów, wyśmiewanie mniej doświadczonych pracowników, stosowanie przez przełożonych niesprawiedliwych zasad oceniania, a nawet nagminne i złośliwe donoszenie pracodawcy na innych pracowników mogą być uznane za naruszenie zasad współżycia społecznego w zakładzie pracy i już same w sobie stanowią podstawę do rozwiązania z takim pracownikiem stosunku pracy.
W ekstremalnych przypadkach, jeśli naruszenie zasad współżycia społecznego przybrało szczególnie ciężką formę (naruszenie nietykalności cielesnej współpracownika, naruszenie jego dobrego imienia, zabór cudzego mienia itp.) pracodawca może z tego powodu rozwiązać z pracownikiem stosunek pracy w trybie dyscyplinarnym. Dyscyplinarka w przypadku każdego rodzaju umowy o pracę wymaga uzasadnienia, które powinno jasno wskazywać konkretną i obiektywną przyczynę zwolnienia pracownika w trybie natychmiastowym. Ciężkie naruszenie zasad współżycia społecznego, które pociąga za sobą jednoznacznie negatywne skutki, jest jak najbardziej konkretną i uzasadnioną przyczyną dyscyplinarki i pracownicy muszą mieć tego świadomość.
Konkludując – jeśli pracownik nie przestrzega w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego, to musi liczyć się z tym, że
pracodawca ma pełne prawo do wypowiedzenia mu umowy o pracę, natomiast jeśli to naruszanie zasad współżycia społecznego pociąga przybiera taką formę, że pociąga za sobą określone negatywne skutki (dla pracodawcy czy innych pracowników), to w grę wchodzi również dyscyplinarne zwolnienie pracownika.
