Uprawnienie pracownika do skorzystania z płatnego, nieprzerwanego urlopu wypoczynkowego w należnym mu wymiarze, jest ustawową realizacją jednej z najważniejszych zasad prawa pracy – prawa pracownika do wypoczynku. Zasada ta określona została w treści art. 14 Kodeksu pracy, stanowiącego wprost, iż pracownik ma prawo do wypoczynku, który zapewniają przepisy o czasie pracy, dniach wolnych od pracy oraz o urlopach wypoczynkowych.
Teoretycznie wydawać by się mogło, iż nie jest w interesie pracownika rezygnowanie z nadanemu mu kodeksowo urlopu wypoczynkowego. Czy jednak można sobie wyobrazić sytuację, w której pracownik sam dobrowolnie chciałby z tego swojego urlopu wypoczynkowego zrezygnować? Pytanie wbrew pozorom jest uzasadnione, takie sytuacje bowiem istnieją (i o nich przeczytasz w niniejszym artykule). Co więcej, ta rezygnacja – w ocenie pracownika – byłaby dla niego korzystna. Czy zatem pracownik może się zrzec prawa do urlopu wypoczynkowego?
UWAGA – tutaj ekwiwalent za urlop 2020
Zrzeczenie się prawa do urlopu wypoczynkowego
Nierzadko zdarza się sytuacja, w której pracownik, posiadając prawo do określonej ilości dni urlopu wypoczynkowego, który to pracownik zamierza w najbliższym czasie zrezygnować i zakończyć stosunek pracy, wychodzi z założenia, iż im mniej urlopu wypoczynkowego wykorzysta, tym wyższy będzie wypłacony mu obowiązkowo ekwiwalent za niewykorzystane dni urlopu. W tej sytuacji pracownik świadomie „robi, co może”, aby z tego urlopu wypoczynkowego nie skorzystać. Pracownik ten jednakże nie zdaje sobie sprawy z tego, iż w przypadku nadchodzącego terminu rozwiązania się umowy o pracę (np. w okresie wypowiedzenia) pracodawca może „zmusić pracownika” do wykorzystania zaległego urlopu wypoczynkowego. Problem powstaje w sytuacji, gdy pracodawca nie ma pojęcia o tym swoim uprawnieniu. Jeśli pracownik nie wykorzysta zaległego urlopu wypoczynkowego, obowiązkowo należy mu się za to ekwiwalent za niewykorzystany urlop.
Oczywiście zupełnie inaczej przedstawia się sytuacja, w której pracownik, będący w okresie wypowiedzenia, nie wykorzysta zaległego urlopu np. z powodu pozostawania w tym czasie na zwolnieniu lekarskim. W tej sytuacji jednak nie ma mowy „domyślnym” zrzeczeniu się prawa do urlopu wypoczynkowego i również za niewykorzystane dni (godziny) tego urlopu należy się pracownikowi ekwiwalent.
Drugim przypadkiem, w którym pracownik dobrowolnie chciałby się zrzec swojego prawa do urlopu wypoczynkowego może być sytuacja, w której pracodawca i pracownik zgodnie ustalają, iż poprzez zrzeczenie się swojego uprawnienia do urlopu wypoczynkowego pracownik nabędzie prawo do określonych zastępczych świadczeń.
Przykład:
W dniu 1 kwietnia zawarta została umowa o pracę. Ta standardowa umowa o pracę zawiera warunki pracy (rodzaj umowy, wymiar czasu pracy, stanowisko, miejsce pracy, wynagrodzenie itp.). Dodatkowo strony w tym samym dniu zgodnie podpisały aneks do tej umowy, mocą którego pracownik zrzeka się połowy przysługującego mu rocznie urlopu (liczonego kodeksowo) w zamian za określoną kwotę premii miesięcznej. Aneks został przez pracownika podpisany dobrowolnie, co więcej, okazało się, iż z taką propozycją wystąpił sam pracownik.
Kolejny przypadek, w którym pracownik chciałby z własnej inicjatywy zrzec się uprawnienia do urlopu wypoczynkowego jest sytuacja, w której robi to niejako na zasadzie „dobrowolnego poddania się karze” za naruszenie swoich obowiązków pracowniczych.
Przykład:
Pracownik naruszył swoje podstawowe obowiązki (np. w zakresie BHP). Za to naruszenie grozi mu odpowiedzialność porządkowa, a nawet dyscyplinarna. Pracownik występuje zatem do pracodawcy z propozycją rezygnacji z części urlopu wypoczynkowego w zamian za „darowanie winy”.
Zrzeczenie się pracownika z urlopu na prośbę pracodawcy
Możliwa jest także sytuacja, w której pracownik dobrowolnie zrzeka się uprawnienia do urlopu wypoczynkowego w sytuacji, gdy np. pracodawca zapomniał o obowiązku udzielenia pracownikowi zaległego urlopu do dnia 30 września danego roku. Pracownik, na skutek nacisków pracodawcy, który obawia się konsekwencji swojego naruszenia obowiązków prawa pracy (i np. grozi pracownikowi rozwiązaniem umowy o pracę) dobrowolnie ulega tym naciskom i chciałby zrzec się prawa do urlopu.
WAŻNE!!!
W opisanym powyżej przypadku należy pamiętać o zasadach udzielania zaległego urlopu. Jeśli np. pracownik w roku 2014 miał prawo do 20 dni urlopu za cały rok, wykorzystał 12 z tych dni, to na rok 2015 „przenosi” 8 dni. Jednakże nie wszystkie 8 tych dni urlopu wypoczynkowego pracodawca musi udzielić mu do końca września 2015 roku. Jest to uzależnione od tego, ile dni urlopu wypoczynkowego pracownik wykorzystał w 2014 roku w ramach tzw. urlopu na żądanie.
Opisane powyżej przypadki zdarzają się w praktyce, powstaje zatem pytanie, czy takie zachowania są dopuszczalne i czy pracownik może się zrzec urlopu
Czy pracownik może się zrzec urlopu wypoczynkowego?
NIE. Wynika to wprost z regulacji przepisu art. 152 par. 2 Kodeksu pracy. Przepisy, dotyczące urlopów wypoczynkowych pracownika mają charakter bezwzględnie obowiązujący, co oznacza, iż nie mogą być one zmieniane na niekorzyść pracownika i to nawet w sytuacji, gdy pracownik dobrowolnie wyraża na to zgodę. Podkreślić jednocześnie należy, iż pracownik nie tylko nie może dobrowolnie „zrezygnować” z prawa do urlopu, co przenieść tego swojego prawa na inną osobę, oddając swój urlop np. innemu pracownikowi. Uprawnienie do skorzystania z urlopu wypoczynkowego ma bowiem charakter osobisty, a prawo do urlopu wypoczynkowego jest nieprzenaszalne.
Nawet w sytuacji, gdy pracownik dobrowolnie zrzeknie się urlopu wypoczynkowego, to takie jego zachowanie i tak nie ma skutków prawnych. Pracodawca nie może się na to zrzeczenie powołać, nieudzielając pracownikowi urlopu wypoczynkowego. Z powyższego wynika również to, iż pracodawca nie może – nawet na prośbę pracownika – wyrazić zgody na to, aby pracownik z urlopu wypoczynkowego nie korzystał, a w zamian za to żądał wypłaty ekwiwalentu za niewykorzystany urlop. Podkreślić bowiem wyraźnie należy, iż ekwiwalent za niewykorzystane dni urlopu wypoczynkowego wypłacany jest JEDYNIE W RAZIE ROZWIĄZANIA STOSUNKU PRACY.
Pracodawca musi bezwzględnie pamiętać, iż nawet, jeśli nawet pracownik zrzeknie się urlopu, to i tak ma do niego prawo aż do okresu przedawnienia się roszczenia o udzielenie tego urlopu. Oznacza to ni mniej ni więcej, że w razie rozwiązania się stosunku pracy za zaległe dni urlopu trzeba będzie co do zasady tak czy inaczej wypłacić ekwiwalent za urlop, nawet pomimo zrzeczenia się prawa do tego urlopu przez pracownika.
WAŻNE!!!
Roszczenie o udzielenie zaległego urlopu wypoczynkowego w naturze (tzn. w postaci dni wolnych od pracy) przedawnia się z upływem 3 (trzech) lat od momentu, w którym stało się ono wymagalne.
Wiemy już, iż pracownik bezwzględnie nie może zrzec się swojego uprawnienia do urlopu wypoczynkowego. Czy jednak – jeśli nie wykorzysta tego urlopu – zrzec się ekwiwalentu za niewykorzystany urlop?
Czy można zrzec się ekwiwalentu za niewykorzystany urlop
Od razu zaznaczyć należy, iż wypłata ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy NIE ZAWSZE jest obowiązkowa. Wyjątkami od zasady wypłaty ekwiwalentu za niewykorzystany urlop przy zakończeniu stosunku pracy są:
- Przeniesienie uprawnienia do urlopu na nową umowę o pracę (gdy np. 30 czerwca kończy się umowa o pracę pomiędzy stronami, która była zawarta na czas określony, a następnie od dnia 1 lipca pomiędzy tymi samymi stronami zawarty zostaje nowy stosunek pracy. Warunkiem formalnym jest w takim przypadku jednak zawarcie między stronami umowy porozumienia o przeniesieniu zaległego urlopu na nowy stosunek pracy)
- Objęcie pracownika ubezpieczeniem, o którym mowa w art. 172(1) Kodeksu pracy (jeśli na skutek odrębnych przepisów pracodawca jest obowiązany objąć pracownika ubezpieczeniem, gwarantującym mu otrzymanie świadczenia pieniężnego za czas urlopu). Jeśli jednak wypłacone z ubezpieczenia świadczenie jest niższe niż kwota ustalonego ekwiwalentu lub wynagrodzenia urlopowego, pracodawca jest zobowiązany do wyrównania pracownikowi stosownej niedopłaty.
Zaznaczyć należy, iż ekwiwalent za niewykorzystany urlop jest świadczeniem pieniężnym, podlega zatem takiej samej ochronie prawnej jak wynagrodzenie za pracę. Czy można zatem zrzec się ekwiwalentu?
MOŻNA W WYJĄTKOWYCH PRZYPADKACH, które w praktyce sprowadzają się do jednej sytuacji – na drodze wyjątku można ten ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy zamienić na inne korzyści o charakterze majątkowym (niekoniecznie pieniężnym, ale np. na mienie pracodawcy). Wymaga to jednak ugody, zawartej pomiędzy pracodawcą a pracownikiem (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 1981 roku sygn.. I PRN 106/81). Takie rozwiązanie może znaleźć zastosowanie w
przypadku np. zakończenia przez pracodawcę działalności i jego niewypłacalności – na skutek trudnej sytuacji ekonomicznej pracodawca zawiera z pracownikami ugody, iż w zamian za ekwiwalent za niewykorzystany urlop otrzymają oni np. ruchome składniki mienia, należące do zakładu pracy). Jest to jednak wyjątek od zasady, że ekwiwalent powinien zostać wypłacony i co do zasady pracownik nie ma prawa skutecznie się go zrzec.
Na koniec należy podkreślić, iż w wypadku śmierci pracownika ekwiwalent z tytułu niewykorzystanego przez niego urlopu wypoczynkowego należy się jego rodzinie.