Pytania na rozmowie kwalifikacyjnej – o co można pytać, a o co nie? Pytania na rozmowie kwalifikacyjnej to trudna sprawa nie tylko dla kandydata do zatrudnienia. Także i rekruter musi wiedzieć, o co może kandydata do zatrudnienia spytać, jakie pytania na rozmowie kwalifikacyjnej są dopuszczalne, czy na niektóre pytania na rozmowie kwalifikacyjnej kandydat może odmówić odpowiedzi, czy nie. To nie jest łatwa sprawa. W grę wchodzą tu bowiem regulacje związane z danymi osobowymi pracowników oraz ich dobra osobiste, które mogą zostać naruszone m.in. właśnie przez niedopuszczalne pytania na rozmowie kwalifikacyjnej.
Jeszcze przed podpisaniem umowy o pracę, na etapie procesu rekrutacji, przyszły pracodawca (albo kadrowa, jeśli działa w jego imieniu), musi bardzo pilnować tego, by nie narazić się na zarzut złamania zakazu dyskryminacji. Zakaz ten obowiązuje pracodawcę bowiem nie tylko w stosunku do pracowników, ale również i kandydatów. Stosownie bowiem do treści art. 221 kp w trakcie rozmowy kwalifikacyjnej pracodawca może, niezależnie od pytań dotyczących danych osobowych potencjalnego pracownika, pytać go o wykształcenie oraz przebieg dotychczasowej kariery zawodowej. W wyjątkowych sytuacjach może pytać o inne dane, które są niezbędne do wykonywania pracy na określonym stanowisku. Przykładowo chcąc zatrudnić kierowcę chcemy wiedzieć, czy nie był on karany i musi on udowodnić, że jego „karta karta” jest czysta.
Tego typu pytania na rozmowie kwalifikacyjnej są dopuszczalne, aczkolwiek ich zadawanie winno zmierzać tylko i wyłącznie do uzyskania niezbędnych pracodawcy informacji, a nie np. „nękaniu” kandydata, chcąc udowodnić mu jego niskie kwalifikacje. Jeżeli jednak pracodawca albo kadrowa, która prowadzi rozmowę kwalifikacyjną, zacznie pytać kandydata o bardziej osobiste sprawy, kandydat może uchylić się od odpowiedzi na takie pytanie. Co więcej, w swej odpowiedzi może on skłamać, a kłamstwo to, nawet jeśli wyjdzie na jaw już w trakcie wykonywania pracy przez zatrudnionego, nie może stanowić podstawy do wyciągania w stosunku do niego jakichkolwiek konsekwencji służbowych. Ważne, aby pamiętać, że niektóre pytania na rozmowie kwalifikacyjnej mogą wręcz naruszać dobra osobiste pracownika, jak np. swobodę sumienia (nie powinno się zatem zadawać pytań, związanych z poglądami kandydata w kwestiach religii czy etyki, nie mówiąc już o słynnych pytaniach typu „czy zamierza Pani mieć dziecko?”).
Zaznaczyć wyraźnie należy iż kandydat, który w wyniku nieuprawnionego działania pracodawcy nie zdobył pracy, może z tego tytułu dochodzić odszkodowania w sądzie. Podstawą do wszczęcia postępowania w sprawie o przyznanie odszkodowania jest dla tego kandydata przepis art. 183b i 183d kodeksu pracy, dotyczące zakazów dyskryminacji, a chroniące – poza pracownikami – również kandydatów do pracy. Jeśli zatem okaże się, że dany kandydat został odrzucony
jedynie na podstawie dyskryminującego kryterium, które pojawiło się na etapie procesu rekrutacji, może on złożyć pozew o odszkodowanie (w wysokości nie mniejszej niż minimalne wynagrodzenie za pracę). Oczywiście na kandydacie spoczywa wówczas obowiązek wykazania, że to dyskryminacja była powodem wystąpienia z pozwem, a nie np. nieprzyjęcie do pracy ze względu na faktycznie niskie kwalifikacje.
Pytania na rozmowie kwalifikacyjnej niekoniecznie muszą dotyczyć stanowiska czy kompetencji kandydata, warto zatem, aby rekruter czy osoba prowadząca rozmowę kwalifikacyjną wiedzieli, jakie pytania można kandydatom zadawać, a jakich nie. To nie jest prosta sprawa – jeśli w grę wchodzi czynnik ludzki (a przecież kandydaci bywają różni i rekruter nie zna ich), lepiej się po prostu pilnować i niektóre pytania na rozmowie kwalifikacyjnej pominąć, jeśli mogłyby one stwarzać niebezpieczeństwo zbyt dużej ingerencji w sferę prywatną kandydata do zatrudnienia.
„Czy zamierza Pani zajść w ciążę” – zakazane pytania na rozmowie kwalifikacyjnej
Pytania na rozmowie kwalifikacyjnej mogą dotyczyć wielu kwestii, ale nie mogą zbytnio ingerować w sferę prywatną kandydata. Pomijając już kwestie związane z zakazem dyskryminacji, który bardzo wyraźnie został wskazany w przepisie art. 18(3a) kodeksu pracy, to pewne pytania na rozmowie kwalifikacyjnej po prostu nie mogą paść. Są to pytania typu słynne już „Czy zamierza Pani zajść w ciążę”. Pracodawca nie może od przyszłej czy potencjalnej pracownicy żądać udzielenia odpowiedzi na pytania, które dotyczą jej życia osobistego, czyli planów związanych z macierzyństwem, planów prywatnych, wyznania, orientacji seksualnej itp.).
Są pytania na rozmowie kwalifikacyjnej, które są wprost zakazane. Pytanie typu „Czy ma Pani narzeczonego”, czy jest Pani w związku albo po rozwodzie, Czy planuje Pani posiadanie dziecka absolutnie nie mogą się pojawić. Oczywiście, jeśli pracownik ma dziecko, to pracodawca musi o tym wiedzieć, w związku z posiadaniem dziecka pracownikowi mogą przysługiwać pewne uprawnienia związane z rodzicielstwem (np. opieka nad zdrowym dzieckiem). Tyle, że tych informacji pracodawca może żądać od pracownika już w trakcie zatrudnienia – pytania na rozmowie kwalifikacyjnej o prywatne sprawy pracownika są niedozwolone.
Oczywiście zdarzają się pewne wyjątki – przykładowo pracownica ubiega się o pracę na stanowisku, na którym kobiety w ciąży nie mogą pracować. Pracodawca może wówczas spytać, czy kobieta jest w ciąży czy planuje zajść w ciążę, ale wówczas tego typu pytania na rozmowie kwalifikacyjnej są obiektywnie uzasadnione rodzajem stanowiska pracy. W żadnym innym wypadku jednak podobne pytania w czasie rozmowy kwalifikacyjnej nie powinny się pojawić.
Gdyby się pojawiły, kandydatka do zatrudnienia ma prawo odmówić odpowiedzi, bez jakichkolwiek negatywnych konsekwencji. Kandydatka do zatrudnienia nie ma obowiązku odpowiadania na zakazane pytania na rozmowie kwalifikacyjnej. W ekstremalnym przypadku, gdyby stało się to powodem odmowy przyjęcia do pracy, kandydatka może odwołać się do sądu, a sąd może przyznać jej odszkodowanie za dyskryminację. Z kolei zatajenie informacji o ciąży czy odpowiedzenie nieprawdy na nielegalnie zadane pytanie nie może powodować dla pracownika negatywnych konsekwencji.
O zatrudnianiu pracowników pisaliśmy szerzej w tych artykułach: umowy o pracę. Jeśli interesuje Cię ta tematyka, zapraszamy do lektury.
