Może się zdarzyć sytuacja, w której zatrudniony w stosunku pracy pracownik zostanie powołany do odbycia tzw. służby przygotowawczej. Służba przygotowawcza to służba wojskowa, pełniona przez osoby przeniesione do rezerwy oraz ochotników, którzy zgłosili się do jej odbywania. Ma ona na celu odpowiednie przeszkolenie tych ochotników, którzy następnie zamierzają zostać żołnierzami zawodowymi lub wstąpić do Narodowych Sił Rezerwowych. A jeśli już taka sytuacja ma miejsce, to znaczy jeśli Wojskowa Komisja Uzupełnień wezwie osobę, która pozostaje w zatrudnieniu pracowniczym do odbycia służby przygotowawczej, to pracodawca tej osoby ma w związku z tym pewne obowiązki. Omówimy sobie je w tym artykule. Powołanie pracownika do służby przygotowawczej ma swoje konsekwencje “biurokratyczne” i finansowe.
Powołanie pracownika do służby przygotowawczej a umowa o pracę
Powołanie pracownika do służby przygotowawczej nie jest dla pracodawcy niespodzianką – z reguły otrzymuje on od WKU stosowne pismo, informujące z odpowiednim wyprzedzeniem o powołaniu do odbycia służby przygotowawczej danego pracownika. Pracodawca ma zatem czas, aby na czas nieobecności pracownika odpowiednio się przygotować. Ponieważ dla wielu pracodawców dłuższa nieobecność pracownika jest problematyczna ze względów organizacyjnych, nierzadko zastanawiają się oni, czy powołanego do służby przygotowawczej pracownika nie mogą po prostu zwolnić, a w jego miejsce zatrudnić innej osoby. Od razu należy zaznaczyć, iż nie jest to możliwe – zwolnienie pracownika powołanego do odbycia służby przygotowawczej jest zabronione.
Stosownie do art. 118 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, od dnia doręczenia pracownikowi karty powołania do czynnej służby wojskowej (w tym służby przygotowawczej) do dnia zakończenia tej służby wojskowej (służby przygotowawczej) stosunek pracy nie może być przez pracodawcę wypowiedziany ani rozwiązany. Od razu należy tu zwrócić uwagę na dwie kwestie – wspomniany powyżej zakaz wypowiedzenia i rozwiązania umowy o pracę z pracownikiem, powołanym do służby wojskowej (służby przygotowawczej) nie dotyczy sytuacji, w której służba ta ma być odbywana w formie jednodniowych ćwiczeń. Co więcej, zakaz wypowiedzenia umowy o pracę pracownikowi powołanemu do służby przygotowawczej nie obowiązuje, jeśli przyczyną wypowiedzenia jest likwidacja zakładu pracy alb ogłoszenie jego upadłości, a więc przyczyna leżąca po stronie pracodawcy. Z kolei wspomniany zakaz nie obowiązuje również, jeśli rozwiązanie umowy o pracę z pracownikiem powołanym do odbycia służby przygotowawczej następuje z winy pracownika (a więc w trybie dyscyplinarnym, jeśli naruszy on w sposób ciężki swoje obowiązki pracownicze).
Kolejna rzecz – może się zdarzyć sytuacja, w której pracownik otrzymał wypowiedzenie umowy o pracę jeszcze przed otrzymaniem karty powołania do odbycia służby przygotowawczej. Jeśli wypowiedzenie umowy o pracę wręczono pracownikowi przed otrzymaniem przez niego karty powołania, natomiast sam okres wypowiedzenia zakończyłby swój bieg już po otrzymaniu karty powołania, samo wypowiedzenie umowy o pracę staje się bezskuteczne. Sama umowa o pracę może w takim przypadku zostać rozwiązana wyłącznie na żądanie pracownika (nie zmienia to sposobu zakończenia umowy – pracodawca wręcza wypowiedzenie, biegnie okres wypowiedzenia i na żądanie pracownika umowa zakończy się z upływem okresu wypowiedzenia. Bez żądania pracownika umowa o pracę nie rozwiązałaby się, gdyż wypowiedzenie takie byłoby bezskuteczne).
Co bardzo ważne – może się okazać, iż powołanie do odbycia służby przygotowawczej otrzymał pracownik, zatrudniony na podstawie umowy o pracę na okres próbny. Dla pracodawcy to o tyle istotne, że jeśli ten okres próbny miałby zakończyć się już w czasie, w którym pracownik otrzymał już powołanie albo rozpoczął odbywanie służby przygotowawczej, to umowa o pracę na okres próbny uważana jest za umowę o pracę, zawartą na czas nieokreślony. Inaczej jest natomiast z umową o pracę na czas określony. Jeśli miałaby ona rozwiązać się z dniem, do którego została zawarta, a dzień ten wypada już po powołaniu pracownika do odbycia służby przygotowawczej, to umowa ta rozwiąże się z tym dniem, do którego została zawarta.
Przykład. Dwóch pracowników zostało zatrudnionych z dniem 1 lutego 2018 roku – jeden na podstawie umowy o pracę na okres próbny 3 miesięcy (do 30 kwietnia 2018), a drugi na czas określony 6 miesięcy (do 31 lipca 2018). W dniu 17 kwietnia 2018 roku obaj pracownicy otrzymali powołanie od odbycia służby przygotowawczej, która miała trwać 4 miesiące i rozpocząć się z dniem 23 kwietnia 2018. W takim wypadku umowa o pracę na okres próbny, zawarta z pierwszym pracownikiem jest uważana za umowę, zawartą na czas nieokreślony, gdyż dzień jej zakończenia wypada w okresie odbywania służby przygotowawczej, z kolei umowa na czas określony, zawarta z drugim pracownikiem, rozwiąże się z dniem, do jakiego została ona zawarta (pomimo faktu, iż ten dzień również wypada w okresie, w którym pracownik odbywa służbę przygotowawczą).
Stosownie do art. 122 ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP, jeśli pracownik po odbyciu służby przygotowawczej w ciągu 30 dni zgłosi się do zakładu pracy, to pracodawca ma obowiązek dopuścić go do pracy na uprzednio zajmowanym stanowisku, a jeśli nie jest to możliwe, to na stanowisku równorzędnym pod względem rodzaju pracy i wynagrodzenia. Jeśli natomiast pracownik nie zgłosi się do zakładu pracy w ciągu 30 dni od dnia zakończenia służby przygotowawczej, umowa o pracę wygasa. Wówczas w świadectwie pracy jako powód wygaśnięcia stosunku pracy wskazuje się niestawienie pracownika w zakładzie pracy w ciągu 30 dni od dnia odbycia służby przygotowawczej.
Powołanie pracownika do służby przygotowawczej a urlop i odprawa
Na czas odbywania służby przygotowawczej pracodawca udziela pracownikowi powołanemu do odbycia tej służby urlopu bezpłatnego. Za czas tego urlopu pracownik zachowuje wszelkie uprawnienia pracownicze, z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia. Nie dotyczy to sytuacji, gdy pracownik został powołany na ćwiczenia jednodniowe i odbywające się w dniu wolnym od pracy.
A to jeszcze nie wszystko. Jeśli pracownik zostaje powołany do służby przygotowawczej, to pracodawca ma obowiązek również wypłacić mu odprawę w wysokości dwutygodniowego wynagrodzenia, liczonego jak ekwiwalent za urlop wypoczynkowy 2018. Powołany do odbycia służby przygotowawczej pracownik może również liczyć na dwa dni zwolnienia od pracy (bez zachowania prawa do wynagrodzenia).
Powołanie pracownika do służby przygotowawczej daje ochronę przed wypowiedzeniem stosunku pracy nie tylko jemu, ale
również jego żonie. Zgodnie bowiem z art. 126 ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP, w okresie odbywania przez żołnierza zasadniczej służby wojskowej rozwiązanie przez pracodawcę stosunku pracy z żoną żołnierza może nastąpić wyłącznie z winy pracownicy oraz w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy.