Urlop wychowawczy – szczegółowe zasady udzielania

Prawo do urlopu wychowawczego jest jednym z ważniejszych uprawnień pracowniczych, związanych z rodzicielstwem. Stosownie do treści art. 186 §1 kodeksu pracy pracownik, który zatrudniony jest co najmniej 6 miesięcy, ma prawo do urlopu wychowawczego, którego wymiar wynosi 3 lata. Urlop wychowawczy udzielany jest pracownikowi w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, przy czym z urlopu wychowawczego pracownik może skorzystać do momentu ukończenia przez dziecko 4 roku życia. Od zasady tej jest jednak wyjątek, określony w treści art. 186 §2 kodeksu pracy.

Zgodnie z powołanym przepisem pracownik może skorzystać z 3 lat urlopu wychowawczego aż do ukończenia przez dziecko 18 roku życia, jeśli dziecko to wymaga sprawowania osobistej opieki z powodu swojego stanu zdrowia, potwierdzonego stosownym orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności. Zaznaczyć należy, iż prawo do tego urlopu przysługuje każdemu z rodziców, nawet jeśli pozostają w związku nieformalnym.

Zaznaczyć należy, że do 6-cio miesięcznego okresu zatrudnienia, od którego zależy nabycie prawa do urlopu wychowawczego, zalicza się wszystkie poprzednie okresy zatrudnienia, przy czym zaznaczyć należy, zatrudnienie jedynie w oparciu o umowę o pracę (urlop wychowawczy nie przysługuje na umowie zlecenia czy o dzieło). Z powyższego wynika również, iż kobieta nie musi korzystać z urlopu wychowawczego od razu po urlopie macierzyńskim.

Może po okresie przebywania na urlopie macierzyńskim wrócić do pracy, a dopiero za jakiś czas skorzystać z urlopu wychowawczego. W takim wypadku wymiar tego urlopu wychowawczego może być niższy niż 3 lata. Przykładowo jeśli kobieta po zakończeniu urlopu macierzyńskiego wraca do pracy, a wniosek o urlop wychowawczy składa po 14 miesiącach, to wymiar tego urlopu będzie niższy niż 3 lata ze względu na osiągnięcie przez dziecko 4 roku życia.

Wniosek o urlop wychowawczy

Urlop wychowawczy nie jest obowiązkowy, pracodawca udziela go jedynie na wniosek pracownicy (wniosek taki możesz pobrać TUTAJ). Urlop ten nie musi również zostać wykorzystany w częściach. Można go – zgodnie z treścią art. 186 §1 kodeksu pracy – podzielić, nie więcej jednak niż na 4 części. Zasady udzielania urlopu wychowawczego określone zostały w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 16 grudnia 2003 roku w sprawie szczegółowych warunków udzielania urlopu wychowawczego. Stosownie do treści §1 powołanego aktu prawnego pracownik powinien złożyć wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego na dwa tygodnie przed okresem, w którym zamierza korzystać z tego urlopu.

We wniosku tym powinien wskazać datę rozpoczęcia i zakończenia urlopu wychowawczego, okres dotychczas wykorzystanego urlopu. Do takiego wniosku powinien również dołączyć oświadczenie drugiego z rodziców lub opiekunów, że nie zamierza on korzystać z urlopu wychowawczego we wskazanym przez pracownika okresie. Oświadczenie takie nie jest wymagane w przypadku ograniczenia lub pozbawienia drugiego z rodziców (opiekunów) władzy rodzicielskiej albo gdy zachodzą nie dające się usunąć przeszkody w pozyskaniu takiego oświadczenia (np. miejsce pobytu drugiego z rodziców nie jest znane). Jeśli natomiast pracownik ubiega się o udzielenie urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym, powinien do wniosku dołączyć stosowne zaświadczenie lekarskie, potwierdzające fakt niepełnosprawności dziecka.

Warto jednocześnie podkreślić, iż z prawa do urlopu wychowawczego mogą korzysta rodzice lub opiekunowie dziecka mogą przez okres 3 miesięcy korzystać jednocześnie, jeśli spełniają warunki do korzystania z urlopu wychowawczego.

Urlop wychowawczy a ochrona przed zwolnieniem z pracy

Okres urlopu wychowawczego to dla pracownika szczególny okres. Przede wszystkim w myśl przepisu art. 186(1) §1 kodeksu pracy pracodawca nie może wypowiedzieć pracownikowi umowy o pracę ani rozwiązać jej bez zachowania okresu wypowiedzenia od chwili, w której pracownik złoży wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego. Zakaz ten obowiązuje do dnia zakończenia tego urlopu. Rozwiązanie stosunku pracy dopuszczalne jest tylko i wyłącznie w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji zakładu pracy, a także gdy zachodzą podstawy do dyscyplinarnego zwolnienia pracownika.

Z drugiej strony jednak, jeśli wypowiedzenie umowy o pracę nastąpiło przed złożeniem przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego, to umowa o pracę rozwiąże się w terminie, do którego swój bieg będzie miał okres wypowiedzenia, a więc dojdzie do zakończenia stosunku pracy w trakcie urlopu wychowawczego. Korzystne w tym wypadku dla pracownika jest to, że okres urlopu wychowawczego w okresie, w którym swój bieg rozpoczął okres wypowiedzenia umowy o pracę, zalicza się do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Rezygnacja z urlopu wychowawczego

Pracownik może zrezygnować z urlopu wychowawczego w każdym czasie za zgodą pracodawcy, a bez zgody pracodawcy jedynie wówczas, gdy zawiadomi pracodawcę o chęci rezygnacji z urlopu wychowawczego najpóźniej na 30 dni przed terminem planowanego podjęcia pracy. Jeśli natomiast pracownik chciałby zrezygnować z urlopu wychowawczego jeszcze przed jego rozpoczęciem, ale już po złożeniu pracodawcy wniosku o udzielenie tego urlopu, to pracownik może wycofać swój wniosek nie później, niż na 7 dni przed rozpoczęciem tego urlopu (zarówno wniosek o udzielenie urlopu jak i cofnięcie wniosku winny mieć formę pisemną).

Stosownie do treści art. 186(4) pracodawca dopuszcza pracownika, po zakończeniu przez niego korzystania z urlopu wychowawczego, do pracy na dotychczas zajmowanym stanowisku, a jeśli nie jest to możliwe (bo np. stanowisko to zostało zlikwidowane), na stanowisku równorzędnym z tym, które pracownik zajmował przed rozpoczęciem korzystania z urlopu wychowawczego albo na innym, odpowiadającym kwalifikacjom pracownika.

Oczywiście w takim wypadku musi też zapewnić pracownikowi wynagrodzenie nie niższe niż to, jakie pracownik otrzymałby, gdyby został dopuszczony do pracy na stanowisku, które zajmował przed rozpoczęciem urlopu, przy czym należy wyraźnie podkreślić, iż nie chodzi tu o wynagrodzenie, jakie pracownik otrzymywał przed rozpoczęciem korzystania z urlopu wychowawczego, ale o wynagrodzenie, jakie by otrzymał w chwili powrotu na zajmowane uprzednio stanowisko (tak m.in. Sąd Najwyższy w swym wyroku z dnia 29 stycznia 2008 roku sygn. II PK 143/07: Podstawą określenia wysokości wynagrodzenia pracownika powracającego do pracy po urlopie wychowawczym nie jest wynagrodzenie pobierane przez niego przed urlopem, lecz wynagrodzenie przysługujące w dniu podjęcia pracy na stanowisku, które zajmował przed urlopem).

Praca na urlopie wychowawczym

Zgodnie z treścią art. 186(2) §1 kodeksu pracy podczas korzystania z urlopu wychowawczego pracownik może podjąć pracę u dotychczasowego albo innego pracodawcy (jak również inną działalność, np. własną działalność gospodarczą, działalność w oparciu o umowy zlecenia czy o dzieło, naukę czy szkolenie itp.), o ile nie wyłącza to możliwości sprawowania przez pracownika osobistej opieki nad dzieckiem. Ta możliwość jest dla pracownika o tyle korzystna, że przebywając na urlopie wychowawczym pracownik nie otrzymuje wynagrodzenia ani zasiłku (poza ewentualnymi zasiłkami rodzinnymi). Jeśli jednak pracodawca ustali, że pracownik trwale zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, ma obowiązek wezwać pracownika do stawienia się w pracy we wskazanym terminie, nie później jednak, niż w ciągu 30 dni od dnia, w którym dowiedział się, że pracownik osobistej opieki nad dzieckiem już nie sprawuje, a także nie wcześniej niż po upływie 3

Urlop wychowawczy

dni od dnia wezwania.

W kolejnych częściach opisana zostanie ochrona pracownika przed zwolnieniem, po złożeniu przez niego wniosku o obniżenie wymiaru etatu, z uwzględnieniem przepisów ustawy o zwolnieniach grupowych, jak również kwestia zasiłków rodzinnych, do których pracownik ma prawo w okresie pozostawania na urlopie wychowawczym. Zapraszam do lektury.