W niniejszym artykule omówimy kwestie skrócenia przez pracownika okresu zwolnienia lekarskiego i wcześniejszego powrotu do pracy. Sprawa nie jest bowiem oczywista, a wielu pracowników (i pracodawców) zastanawia się, czy skrócenie okresu zwolnienia lekarskiego, wskazanego przez lekarza na druku ZUS ZLA jest w ogóle możliwe i z jakimi konsekwencjami może się wiązać zarówno dla pracownika, jak i dla pracodawcy. Nierzadko zdarza się bowiem sytuacja, w które pracownik, niezdolny do pracy z powodu choroby, chciałby swoje „zwolnienie lekarskie” skrócić, kiedy dowiaduje się, że za jego czas nie otrzyma pełnego wynagrodzenia, a jedynie np. 80% podstawy. Wielu pracowników, motywowanych kwestiami finansowymi, taka utrata części zarobków skłania do rozważenia przerwania zwolnienia lekarskiego i wcześniejszego powrotu do pracy. Liczą oni bowiem, że w ten sposób finansowo na swojej nieobecności z powodu choroby nie stracą tak dużo. Jednak czy to jest dopuszczalne? Czy pracownik sam może decydować, kiedy ze zwolnienia lekarskiego wrócić do pracy? Czy pracownik może przerwać zwolnienie lekarskie? Jak powinien się wówczas zachować pracodawca?
Skrócenie zwolnienia lekarskiego i powrót pracownika do pracy
Od razu zaznaczyć należy, iż wcześniejszy powrót pracownika ze zwolnienia lekarskiego jest możliwy. Wiąże się to jednak z pewnymi konsekwencjami oraz koniecznością podjęcia pewnych działań, w szczególności koniecznością ponownego przebadania pracownika. Co do zasady, jeśli pracownik otrzymuje zwolnienie lekarskie, powinien powstrzymać się od wykonywania pracy przez cały czas orzeczonej niezdolności do jej wykonywania.
Jednakże gry pracownik czuje się na siłach, może przerwać swoje zwolnienie lekarskie i wrócić do pracy przed upływem czasu, wskazanego w dokumencie wystawionym przez lekarza – w tym celu jednak powinien ponownie udać się do lekarza, który po przeprowadzeniu stosownego badania zdecyduje, czy pracownik odzyskał już zdolność do pracy. Taki wcześniejszy powrót pracownika ze zwolnienia lekarskiego i jego przerwanie wiązać się będzie z utratą prawa do zasiłku za czas od powrotu do pracy, natomiast za okres po powrocie do wykonywania swoich obowiązków pracownik otrzyma już normalne wynagrodzenie za pracę. Stosownie bowiem do przepisu art. 80 kodeksu pracy, wynagrodzenie należy się za pracę wykonaną, a za czas jej niewykonywania tylko wówczas, gdy przepisy tak stanowią. Należy zatem uznać, że skoro pracownik skraca zwolnienie lekarskie i wraca do wykonywania pracy, to za wykonywanie pracy należy mu się normalne wynagrodzenie za pracę, a nie wynagrodzenie chorobowe czy zasiłek chorobowy.
O ile w praktyce pojawiają się wątpliwości czy pracownik może samodzielnie przerwać swoje zwolnienie lekarskie i bez dodatkowych badań powrócić do pracy (dla bezpieczeństwa uznać jednak należy, iż jest to możliwe wyłącznie po przeprowadzeniu dodatkowego badania lekarskiego), jeśli orzeczona niezdolność do pracy trwała krócej niż 30 dni. Po 30 dniach nieprzerwanej niezdolności do pracy pracownik i tak musi zostać poddany kontrolnym badaniom lekarskim, zanim pracodawca dopuści go do wykonywania obowiązków pracowniczych. Natomiast jeśli sama nieobecność pracownika w pracy z powodu choroby trwała krócej niż 30 dni i przerywa on zwolnienie lekarskie, aby wrócić do pracy, to takie jego zachowanie jest równoznaczne z wycofaniem wniosku o wypłatę zasiłku chorobowego za pozostały czas tej niezdolności do pracy, dobrze jednak, by wcześniejszy powrót do pracy nastąpił po ponownym badaniu pracownika przez właściwego lekarza.
Pracownik nie powinien bowiem samodzielnie i swobodnie decydować o tym, czy stan jego zdrowia pozwala mu na powrót do pracy. W praktyce, skoro pracownik sam nie może uznać, iż jest niezdolny do pracy z powodu choroby i niejako sam sobie udzielić zwolnienia lekarskiego, tak sam również nie powinien decydować o tym, czy odzyskał już zdolność do pracy, którą wcześniej utracił z powodu choroby.
Oczywiście wcześniejszy powrót pracownika ze zwolnienia lekarskiego skutkuje również skróceniem okresu, za jaki należy mu się wynagrodzenie chorobowe (art. 92 kodeksu pracy – za czas niezdolności pracownika do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną – trwającej łącznie do 33 dni w ciągu roku kalendarzowego, a w przypadku pracownika, który ukończył 50 rok życia – trwającej łącznie do 14 dni w ciągu roku kalendarzowego – pracownik zachowuje prawo do 80% wynagrodzenia, chyba że obowiązujące u danego pracodawcy przepisy prawa pracy przewidują wyższe wynagrodzenie z tego tytułu).
Wcześniejszy powrót pracownika ze zwolnienia lekarskiego a zasiłek chorobowy
Zasady i tryb wystawiania pracownikom zwolnień lekarskich określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10 listopada 2015 roku w sprawie trybu i sposobu orzekania o czasowej niezdolności do pracy, wystawiania zaświadczenia lekarskiego oraz trybu i sposobu sprostowania błędu w zaświadczeniu lekarskim. Stosownie do przepisów powołanego rozporządzenia, zwolnienie lekarskie, potwierdzające niezdolność do pracy z powodu choroby, wystawia się pracownikowi po przeprowadzeniu bezpośredniego badania stanu zdrowia pracownika przez właściwego lekarza. Samo zwolnienie lekarskie wystawiane jest na okres, przez który pracownik powinien powstrzymywać się od wykonywania pracy, jednak nie krócej niż na okres do kolejnego ewentualnego badania lekarskiego.
Jeśli pracownik otrzymuje zwolnienie lekarskie, powinien przez okres w nim wskazany powstrzymać się od wykonywania pracy. Za ten czas jako osoba niezdolna do pracy, nie pozostaje on bez środków do życia – należy mu się wynagrodzenie chorobowe albo zasiłek chorobowy. Zasady przyznawania tego drugiego świadczenia są przepisy ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zwanej potocznie ustawą zasiłkową. Powołana ustawa nie reguluje jednak sytuacji, w której pracownik rezygnuje z pozostałej części zwolnienia lekarskiego i wraca do pracy. Warto jednak wyraźnie zaznaczyć, iż korzystanie ze zwolnienia lekarskiego jest uprawnieniem pracownika, a nie formalnym jego obowiązkiem. Oznacza to, że jeśli pracownik „poczuł się lepiej” i wyraża gotowość powrotu do pracy, a stan zdrowia pracownika zostanie potwierdzony kolejnym badaniem lekarskim, to pracodawca nie może odmówić pracownikowi skrócenia tego wystawionego wcześniej zwolnienia lekarskiego i powinien umożliwić mu powrót do świadczenia pracy, jednocześnie powinien za dotychczas wykorzystany czas zwolnienia lekarskiego zapłacić pracownikowi stosowne wynagrodzenie chorobowe czy – jeśli pracodawca jest płatnikiem zasiłku chorobowego – również zasiłek chorobowy.
Należy podkreślić jedną ważną rzecz – w okresie niezdolności do pracy, potwierdzonej stosownym zaświadczeniem lekarskim, pracownik ma obowiązek powstrzymania się od pracy zarobkowej oraz podejmowania działań, które stałyby w sprzeczności z odzyskiwaniem przez niego zdolności do pracy. Krócej mówiąc – pracownik w okresie zwolnienia lekarskiego ma się leczyć, aby niezwłocznie powrócić do pracy, a nie podejmować działania, które to leczenie mogłyby skutecznie utrudniać. Jeśli pracownik wykorzystuje zwolnienie lekarskie niezgodnie z przeznaczeniem (np. w czasie zwolnienia lekarskiego podjął pracę na zleceniu), to zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej ubezpieczony (pracownik) wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Nie ma tu zatem znaczenia, że pracownik podjął pracę bez poinformowania o tym ZUS w przedostatnim czy jakimkolwiek innym dniu orzeczonej niezdolności do pracy – prawo do zasiłku chorobowego traci za cały okres, a nie tylko za dni po podjęciu aktywności zawodowej.
Jeśli natomiast pracownik przerywa zwolnienie lekarskie za zgodą lekarza, który wykonał stosowne badania lekarskie i potwierdził brak niezdolności do pracy, to pracownik traci jedynie prawo do wynagrodzenia chorobowego czy zasiłku chorobowego po powrocie do pracy, a nie za cały wskazany w zwolnieniu lekarskim okres. Tyle, że nie traci na tym finansowo, gdyż za czas wykonywania pracy po powrocie ze skróconego zwolnienia lekarskiego należy mu się normalne wynagrodzenie za pracę.
Konkludując – pracownik może przerwać zwolnienie lekarskie i wrócić do pracy, jeśli w jego ocenie – potwierdzonej stosownym badaniem lekarskim – odzyskał zdolność do wykonywania pracy. Przerywa wówczas również pobieranie wynagrodzenia chorobowego czy zasiłku chorobowego, a za czas po powrocie do wykonywania obowiązków pracowniczych otrzymuje normalne wynagrodzenie za pracę. Należy jednak pamiętać, aby pracownik sam nie decydował o tym czy jest już zdrowy i zdolny do pracy, ale aby zdecydował o tym lekarz po przeprowadzeniu stosownych badań lekarskich. Powyższe potwierdził Sąd Najwyższy w swojej uchwale z dnia 17 lutego 2016 roku sygn. III UZP 15/15 stwierdzając, iż w świetle przepisów prawa pracy (art. 229 K.p.) problemem jest nie tyle rezygnacja pracownika ze zwolnienia lekarskiego i wola podjęcia pracy przed zakończeniem okresu orzeczonej niezdolności, ile spoczywający na pracodawcy zakaz dopuszczenia do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy
na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie i – a contrario – obowiązek dopuszczenia do pracy pracownika posiadającego takie orzeczenie.
Jeśli interesuje Cię ta tematyka, zapraszamy również do lektury naszego artykułu, w którym opisujemy fikcyjne zwolnienie lekarskie i jego konsekwencje w związku z ZUS czy w ogóle dalszym zatrudnianiem pracownika.