Zatrudnieni w stosunku pracy rodzice wychowujący przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat mają prawo do skorzystania ze zwolnienia od pracy w wymiarze 16 godzin albo 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. To związane z rodzicielstwem uprawnienie, określone w treści przepisu art. 188 kodeksu pracy powszechnie w praktyce określa się jako tzw. „opieka nad zdrowym dzieckiem”.
Od razu należy wyraźnie podkreślić, iż jest to uprawnienie wyłącznie pracownicze, co oznacza, że skorzystać z niego mogą jedynie pracownicy, a więc osoby zatrudnione w stosunku pracy (bez względu na sposób nawiązania tego stosunku pracy – umowa o pracę, mianowanie, powołanie, wybór czy spółdzielcza umowa o pracę).
Oznacza to, że opieka nad zdrowym dzieckiem nie przysługuje np. zleceniobiorcom czy osobom, zatrudnionym na podstawie umowy o dzieło.
W niniejszym artykule omówimy kompleksowo, kiedy i komu należy się opieka nad zdrowym dzieckiem, jakie są zasady jej udzielania, w szczególności pracownikom zatrudnionym w niepełnym wymiarze czasu pracy.
Opieka nad zdrowym dzieckiem– zasady udzielania
Opieka nad zdrowym dzieckiem jest zwolnieniem od pracy, udzielanym w konkretnym celu. Nie jest ona zaliczana do urlopów, w szczególności jest to zwolnienie od pracy niezależne od urlopu wypoczynkowego. De facto są to dwa dodatkowe dni wolne dla pracownika, przy czym pracownik (jeśli ma prawo do opieki nad zdrowym dzieckiem) może, ale nie musi z niej korzystać.
Wymiar opieki nad zdrowym dzieckiem wynosi 16 godzin albo 2 dni, przy czym – co bardzo ważne – jeśli opieka nad zdrowym dzieckiem udzielana jest niepełnoetatowcom, to zgodnie z art. 188 §3 kodeksu pracy przy udzielaniu jej w wymiarze godzinowym jej wymiar w przypadku niepełnoetatowca ustala się proporcjonalnie do wymiaru etatu. Co ważne – jedynie przy udzielaniu jej w godzinach.
W praktyce zatem pracownik zatrudniony na 1/2 etatu ma prawo do 2 dni albo 8 godzin opieki nad zdrowym dzieckiem, pracownik zatrudniony na 1/4 etatu ma prawo do 2 dni albo 4 godzin opieki nad zdrowym dzieckiem itp. O tym z kolei, czy z opieki tej korzystać w dniach, czy w godzinach decyduje sam pracownik, z reguły w zależności od tego, co jest dla niego korzystniejsze.
Jeśli pracownik spełnia kryteria do udzielenia mu opieki nad zdrowym dzieckiem i składa w tym celu stosowny wniosek, to pracodawca co do zasady ma obowiązek tej opieki udzielić – nie ma tu znaczenia, czy drugi z rodziców jest zatrudniony czy pozostaje bez pracy, prowadzi własną działalność gospodarczą itp.
Opieka nad zdrowym dzieckiem – do kiedy najpóźniej się należy
Warunkiem skorzystania z opieki nad zdrowym dzieckiem jest to, aby dziecko było w wieku do 14 lat. W praktyce wielu pracodawców ma problem z ustaleniem, kiedy przypada ostatni dzień, w którym pracownik może z tej opieki nad zdrowym dzieckiem skorzystać. Ostatnim dniem, w którym opieka nad zdrowym dzieckiem należy się, jest dzień poprzedzający dzień, w którym dziecko kończy 14 lat.
Przykładowo, jeśli dziecko pracownika kończy 14 lat w dniu 25 września, to ostatnim dniem na skorzystanie z opieki nad zdrowym dzieckiem jest dzień 24 września. Jeśli zatem pracownik złożył wniosek o opiekę nad zdrowym dzieckiem i wnioskuje o udzielenie mu tej opieki w dniach 24 i 25 września, to pracodawca nie ma obowiązku udzielania tej opieki na dzień 25 września.
Opieka nad zdrowym dzieckiem w dniach i godzinach
To pracownik sam decyduje, w jaki sposób będzie korzystał z opieki nad zdrowym dzieckiem – czy w dniach, czy w godzinach. Od razu należy zaznaczyć, że jeśli przepis art. 188 §1 kodeksu pracy przewiduje udzielanie opieki nad zdrowym dzieckiem w wymiarze 16 godzin albo 2 dni, to te 2 dni nie oznaczają automatycznie 16 godzin.
Przykładowo, jeśli pracownik pracuje w równoważnym systemie czasu pracy z dniówką wydłużoną do 12 godzin i składa wniosek o udzielenie mu opieki nad zdrowym dzieckiem w wymiarze 2 dni, to w praktyce oznacza to dla niego 24 godziny zwolnienia od pracy – jeden dzień opieki nad zdrowym dzieckiem nie jest bowiem tożsamy z 8 godzinami pracy.
Z kolei, jeśli pracownik taki wnioskowałby o udzielenie opieki w godzinach (czyli wnioskuje o udzielenie mu 12 godzin opieki), to już nie może potem wnioskować o udzielenie mu dnia opieki, ale jedynie 4 godzin, bo tyle zostało do 16 godzin limitu opieki udzielanej w godzinach.
W ekstremalnym przypadku pracownik, pracujący w wymiarze dobowym przedłużonym do 24 godzin (np. pracownik ochrony) może wnioskować o udzielenie mu 2 dni opieki nad zdrowym dzieckiem i w praktyce otrzyma aż 48 godzin wolnego.
Opieka na dziecko przy umowie na pół etatu
A jak to wygląda w przypadku niepełnoetatowców? Oni również mają prawo albo do 2 dni opieki nad zdrowym dzieckiem albo do liczby godzin tej opieki proporcjonalnej do wymiaru etatu (czytaj także: Co traci pracownik na pół etatu). To bardzo ważne – pracownik zatrudniony na 1/2 etatu może pracować np. tak: 8 8 4 0 0 Sb Nd albo tak: 4 4 4 4 4 Sb Nd albo jeszcze inaczej.
A skoro ma on prawo do 2 dni albo 8 godzin opieki (godzinowo proporcjonalnie do etatu), to sam decyduje, jaki tryb udzielenia tej opieki będzie dla niego najkorzystniejszy.
Sprawdź także: Urlop na 1/2 etatu ile się należy
Jeśli pierwszy pracownik złoży wniosek o opiekę nad zdrowym dzieckiem na poniedziałek i wtorek (w dniach) – wykorzysta 2 dni opieki, w sumie 16 godzin. Jeśli złoży wniosek o opiekę w dniach wtorek i środa – wykorzysta 2 dni opieki nad zdrowym dzieckiem, ale w sumie 12 godzin. Gdyby natomiast wnioskował o udzielenie opieki nad zdrowym dzieckiem w godzinach, to limit tej opieki wyczerpałby już w dniu, w którym ma zaplanowane 8 godzin pracy.
Należy pamiętać, że jeśli pracownik składa pierwszy wniosek o udzielenie mu np. 1 dnia opieki nad zdrowym dzieckiem, to nie może już potem wnioskować o udzielenie jej w godzinach. Podobnie, jeśli pracownik wnioskuje o udzielenie mu np. 4 godzin opieki nad zdrowym dzieckiem, to nie może już potem wnioskować o udzielenie mu dnia opieki.
Wynika to wprost z przepisu art. 188 §2 kodeksu pracy – o sposobie wykorzystania w danym roku kalendarzowym zwolnienia, o którym mowa w § 1 (16 godzin albo 2 dni), decyduje pracownik w pierwszym wniosku o udzielenie takiego zwolnienia złożonym w danym roku kalendarzowym.
Opieka nad zdrowym dzieckiem – na każde dziecko osobno czy łącznie na wszystkie? Co z niewykorzystaną opieką nad zdrowym dzieckiem?
Opieka nad zdrowym dzieckiem w wymiarze 2 dni albo 16 godzin należy się niezależnie od ilości posiadanych dzieci – nie przysługuje ona na każde z dzieci osobno, ale na wszystkie łącznie. Jeśli pracownik wykorzystał już pełny wymiar przysługującej mu opieki na jedno dziecko, nie ma możliwości ponownie ubiegać się o opiekę w tym samym roku kalendarzowym twierdząc, że należy mu się ona jeszcze na kolejne dziecko/dzieci.
Niewykorzystana w danym roku kalendarzowym opieka nad zdrowym dzieckiem nie przechodzi na rok następny. Nie należy się też za nią jakikolwiek ekwiwalent w przypadku, gdy w danym roku pracownik z opieki nie korzystał, a jego stosunek pracy rozwiązał się.
Z dniem 1 stycznia kolejnego roku kalendarzowego pracownik nabywa prawo do kolejnej opieki nad zdrowym dzieckiem (o ile dziecko nie ukończyło jeszcze 14 lat), ale z roku poprzedniego ta niewykorzystana opieka na rok kolejny nie przechodzi.
Co ważne – opieki nad zdrowym dzieckiem nie nalicza się proporcjonalnie – ona przysługuje w wymiarze 2 dni albo 16 godzin (i odpowiednio proporcjonalnie mniej godzin w przypadku niepełnego etatu) niezależnie od tego, jak długo pracownik w danym roku kalendarzowym pozostaje w zatrudnieniu.
Opieka nad zdrowym dzieckiem a zmiana pracodawcy w trakcie roku
Jeśli pracownik w trakcie roku kalendarzowego zmienia pracodawcę, to w przypadku niewykorzystania w całości czy w części przysługującej mu puli dni albo godzin opieki, może z pozostałej części skorzystać u kolejnego pracodawcy.
Jeśli natomiast wykorzystał już cały wymiar należnej opieki nad zdrowym dzieckiem u pierwszego pracodawcy, to u kolejnego z opieki nie może już skorzystać (musi poczekać do następnego roku kalendarzowego).
Informacja o wykorzystanej ilości dni czy godzin opieki nad zdrowym dzieckiem znajduje się w świadectwie pracy, a więc ten kolejny pracodawca ma informację o tym, czy i w jakim wymiarze pracownik już z opieki nad zdrowym dzieckiem korzystał.
Od 1 stycznia 2019 roku, jeśli pracownik składa wniosek o opiekę nad zdrowym dzieckiem, wniosek ten załącza się do ewidencji czasu pracy. Wynika to z przepisu §6 ust. 1 lit. b obowiązującego od 1 stycznia 2019 rozporządzenia z dnia 19 grudnia 2018 w sprawie dokumentacji pracowniczej (więcej na temat zmian w dokumentacji pracowniczej od 1 stycznia 2019 znajdziesz w naszym szkoleniu – Dokumentacja kadrowa po zmianach od 1 stycznia 2019).
mam pytanie odnośnie opieki nad zdrowym dzieckiem 2 dni 16 godz z tego co czytałem nie pisało dokładnie jak to jest z pracownikami co pracują 12 godz dziennie liczy się im w jednym dniu 12 a w następnym 4 godziny i liczy się kwoty jak za urlop wypoczynkowy?
Pracownik może korzystać z opieki w dniach albo godzinach. Jeśli korzysta w godzinach, ma 12 godzin w jednym dniu plus zostaje mu 4 w drugim dniu, nawet, jeśli pracuje tego dnia więcej niż 4. Z kolei jeśli on wykorzystuje w dniach, to może wykorzystać np. 12 + 12 = 24 godziny, czyli więcej niż te 16. Jemu się bardziej opłaca brać w dniach, bo bierze 2 dni po 12 godzin, zamiast jedynie 16 godzin. Z kolei gdyby chciał brać opiekę w godzinach w dni, w które ma zaplanowane np. po 4 godziny pracy, to mógłby wziąć aż 4 dni takiej opieki (4 dni po 4 godziny = 16 godzin), wtedy bardziej mu się opłaca brać w godzinach, a nie dniach
Przykład. Mamy pracownika, pracuje na pełnym etacie i zarabia 3500 zł pensji zasadniczej. Ma również premie zmienne. Pracownik pracuje od 1 lutego. Pensja w zakładzie pracy wypłacana jest ostatniego dnia miesiąca. Premia za luty 550 zł. Premia za marzec 680 zł. Premia za kwiecień 400 zł. Premia za maj 560 zł. Premia za czerwiec 200 zł – niższa, bo w czerwcu pracownik był 2 dni na opiece nad zdrowym dzieckiem i 12 dni na zwolnieniu lekarskim na dziecko z prawem (opiece nad chorym dzieckiem). Premia obniżona, bo po prostu pracownik przepracował mniej niż powinien ze względu na nieobecności. W czerwcu jest 21 dni roboczych, czyli 168 godzin do przepracowania.
1. Ustalamy, ile się należy za przepracowaną część miesiąca. Pensję zasadniczą 3500 zł musimy pomniejszyć o okres opieki nad zdrowym dzieckiem:
3500 / 168 * 16 (godzin opieki nad zdrowym dzieckiem, 2 dni) = 333,33 zł
I jeszcze pomniejszyć o czas opieki nad chorym dzieckiem:
3500 / 30 * 12 (dni zwolnienia na dziecko) = 1400 zł
No więc wynagrodzenie za przepracowaną część miesiąca wyniesie: 3500 – 333,33 – 1400 zł = 1766,67 zł
Teraz ustalamy wynagrodzenie za te 2 dni opieki. Pracownik ma premię zmienną, a ponieważ za czas opieki on nie może tracić na wynagrodzeniu, to ta premia jest odpowiednio uwzględniana w wartości wynagrodzenia za opiekę nad zdrowym dzieckiem. Ustalamy najpierw wartość godziny opieki.
Od składników stałych: 3500 / 168 (godzin do przepracowania w czerwcu) = 20,83 zł
Od składników zmiennych: 200 premii / (168 – 16 godzin opieki – 12 * 8 godzin zwolnienia na dziecko) = 3,57 zł
Łączna wartość godziny opieki: 20,83 + 3,57 = 24,40 zł
Opieka nad zdrowym dzieckiem: 16 godzin * 24,40 = 390,40 zł
Teraz musimy naliczyć zasiłek opiekuńczy za te 12 dni opieki nad chorym dzieckiem. Najpierw ustalamy podstawę, czyli średnią z 12 miesięcy zatrudnienia sprzed miesiąca opieki. A ponieważ u nas pracownik pracuje krócej, ustalamy średnią z pełnych miesięcy zatrudnienia, czyli od lutego do czerwca.
Podstawa zasiłku: (4 * 3500 + 550 + 680 + 400 + 560) / 4 = 4047,50 zł
Podstawa pomniejszona o 13,71% (zawsze ta wartość): 4047,50 – 13,71% z 4047,50 = 3492,59 zł
Zasiłek wyniesie: 3492,59 / 30 * 80% * 12 = 1117,63 zł
Łącznie w czerwcu pracownik otrzyma zatem 1766,67 zł za przepracowaną część miesiąca + 390,40 zł opieka nad zdrowym dzieckiem + 1117,63 zł zasiłku opiekuńczego za opiekę nad chorym dzieckiem + 200 premii. Podane kwoty są kwotami brutto. Na liście płac w podstawie do składek społecznych będzie wynagrodzenie za przepracowaną część miesiąca i premia i opieka nad zdrowym dzieckiem, a zasiłek za opiekę nad chorym dzieckiem dolicza się do podstawy podatku.
chciałam spytać czy jeśli daje wolny dzień pracownicy w równoważnym z dniówką do 12 godzin z tytułu opieki nad zdrowym dzieckiem – te swą dni w roku które przysługują to tez za 8h? A 4 h z UW?
Opieka nad zdrowym dzieckiem to 2 dni albo 16 godzin. Pracownik sam wybiera, jak chce korzystać. Jeśli on pracuje w równoważnym po 12 godzin na dobę, to jemu się bardziej opłaca w dniach, bo ma wówczas 2 * 12 = 24 godziny. Jak on bierze dzień opieki, to nie ma znaczenia, ile godzin pracy ma tego dnia zaplanowane do przepracowania.
A co w przypadku zawodów medycznych, dla których dzienna norma czasu pracy to 7h 35′?? Ile godzin opieki mam wyliczyć takiej pracownicy, jeśli w tym miesiącu złożyła trzy wnioski o opiekę nad dzieckiem na godziny: jednego dnia na 1h, drugiego na 1,5h, a trzeciego na cały dzień. Ile zatem zostaje jej godzin do dyspozycji? Art. 188 pisze o zaokrąglaniu w górę – jak to interpretować?