Co prawda umowa zlecenia nie jest formą nawiązania stosunku pracy, ale w czasie wykonywania tego zlecenia może powstać zdarzenie, które zakwalifikowane zostanie jako wypadek przy pracy. Wielu zleceniobiorców obawia się, że zdarzenie, skutkujące uszczerbkiem na zdrowiu, mające miejsce w czasie wykonywania umowy zlecenia, nie może zostać zakwalifikowane jako wypadek przy pracy, bowiem zlecenie nie jest pracą w rozumieniu przepisów prawa pracy. Tak nie jest – zleceniobiorca po wypadku przy wykonywaniu zlecenia zachowuje niektóre z uprawnień, przysługujących pracownikom w stosunku pracy. Wypadek przy pracy na umowie zlecenie powoduje po stronie zleceniobiorcy powstanie prawa do zasiłku chorobowego z ubezpieczenia wypadkowego, pod pewnym jednak warunkiem. Wypadek przy pracy zleceniobiorcy wraz z kwestią zasiłku chorobowego z jego tytułu omówimy kompleksowo w niniejszym artykule.
Wypadek przy pracy na umowie zlecenie – czy zleceniobiorca może mieć wypadek przy pracy?
Wypadek przy pracy na umowie zlecenie jest podstawą wypłaty zasiłku chorobowego wyłącznie w sytuacji, gdy zleceniobiorca obowiązkowo podlega ubezpieczeniu wypadkowemu. Jeśli podlega on wyłącznie ubezpieczeniu zdrowotnemu, czyli umowa zlecenia nie jest jego jedynym tytułem do ubezpieczenia, ale pracuje on gdzieś na etacie z pensją w wysokości co najmniej minimalnej (pisaliśmy tu: minimalne wynagrodzenie 2020 od brutto do netto), prowadzi własną działalność gospodarczą itp., to z tytułu tej umowy zlecenia (o ile nie jest ona zawarta z własnym pracodawcą) podlega jedynie ubezpieczeniu zdrowotnemu), a więc ewentualny wypadek przy pracy na umowie zlecenie nie spowoduje powstania po jego stronie prawa do zasiłku chorobowego z ubezpieczenia wypadkowego. Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych zleceniobiorcy podlegają (z pewnymi wyjątkami) obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym, z kolei zgodnie z art. 12 powołanej ustawy zleceniobiorcy podlegają również ubezpieczeniu wypadkowemu. A skoro tak, wypadek przy pracy na umowie zlecenie skutkuje nabyciem prawa do zasiłku chorobowego z ubezpieczenia wypadkowego. Należy tu bowiem odróżnić zasiłek chorobowy z ubezpieczenia chorobowego (do którego zleceniobiorca nie ma prawa, jeśli nie podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu) od zasiłku chorobowego z ubezpieczenia wypadkowego (do którego zleceniobiorca zachowuje prawo, jeśli podlega obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu).
Wypadek przy pracy zleceniobiorcy
Aby dane zdarzenie w ogóle mogło zostać uznane za wypadek przy pracy (dotyczy to również wypadku przy pracy na umowie zlecenia), musi zostać spełnionych kilka warunków. Za wypadek przy pracy na umowie zlecenie uważa się zdarzenie nagłe, niespodziewane, wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie podlegania ubezpieczeniu wpadkowemu z tytułu umowy zlecenia w związku z wykonywaniem tego zlecenia – czy to zwykłych czynności czy poleceń zleceniodawcy, podczas wykonywania zlecenia na rzecz zleceniodawcy nawet bez jego wyraźnego polecenia (art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych). Wypadek przy pracy zleceniobiorcy jest z punktu widzenia przepisów traktowany tak samo, jak wypadek przy pracy pracownika. Zdarzeniem pozostającym w związku z pracą jest również sytuacja, kiedy pracownik nie wykonywał pracy, ale pozostawał do dyspozycji pracodawcy w miejscu pracy (wyrok Sądu Najwyższego z 28 marca 2012 r., sygn. akt II PK 182/11). Samo z kolei prawo do zasiłku chorobowego po wypadku przy pracy na umowie zlecenie nie zależy od podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, ale od podlegania ubezpieczeniu wypadkowemu (którego albo nie ma wcale, albo jest ono obowiązkowe).
Sam zasiłek chorobowy dla zleceniobiorcy po wypadku przy pracy na umowie zlecenia przysługuje od pierwszego dnia niezdolności do pracy (zwolnienia lekarskiego) po wypadku. Nie ma tu zastosowania tzw. okres wyczekiwania – ten bowiem dotyczy zasiłku chorobowego z ubezpieczenia chorobowego, a nie wypadkowego. Sam z kolei zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego dla zleceniobiorcy po wypadku przy pracy należy się również, jeśli niezdolność do pracy wynika z ewentualnych późniejszych następstw wypadku przy pracy (ten wypadek przy pracy zleceniobiorcy nie musi mieć skutków natychmiastowych, przykładowo stan zdrowia zleceniobiorcy na skutek tego wypadku może pogorszyć się pewien czas od zdarzenia – wypadku).
Wypadek przy pracy na umowie zlecenie – ile wyniesie zasiłek chorobowy?
Zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego, należny zleceniobiorcy po wypadku przy pracy nalicza się tak, jak zasiłek chorobowy z ubezpieczenia chorobowego. Ustala się podstawę zasiłku i wysokość zasiłku za jeden dzień niezdolności do pracy po wypadku, a następnie mnoży przez liczbę dni tej nieobecności, za którą zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego należy się (o zasiłku chorobowym zleceniobiorcy pisaliśmy więcej tutaj: zwolnienie lekarskie na umowie zlecenia). Zasiłek ten wynosi zawsze 100% podstawy. Zasiłek po wypadku przy pracy zleceniobiorcy wypłaca bezpośrednio zleceniodawca, jeśli jest uprawniony do wypłaty zasiłków, a jeśli nie jest, zasiłek ten wypłaca zleceniobiorcy bezpośrednio Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Przy zasiłku chorobowym z ubezpieczenia wypadkowego nie ma znaczenia, jak długo zleceniobiorca podlega ubezpieczeniu wypadkowemu (aby nabyć prawo do zasiłku chorobowego z ubezpieczenia chorobowego, które jest dobrowolne, musi podlegać temu ubezpieczeniu nieprzerwanie przez co najmniej 90 dni). Fakt, że zleceniobiorca nie przystąpił do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, nie ma wpływu ani na prawo do zasiłku z ubezpieczenia wypadkowego, ani na jego wysokość.
Aby jednak wypadek przy pracy na umowie zlecenie uprawniał do wypłaty zasiłku chorobowego z ubezpieczenia wypadkowego, zleceniobiorca musi poinformować zleceniodawcę o wystąpieniu takiego zdarzenia. Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku zleceniobiorcy (nie później niż w terminie 14 dni od dnia uzyskania przez zleceniodawcę zawiadomienia o wypadku), zleceniodawca ma obowiązek sporządzić kartę wypadku. Dopiero uznanie w karcie wypadku zdarzenia za wypadek przy pracy zleceniobiorcy przy pracy i jej prawidłowe wypełnienie dają zleceniobiorcy prawo do wypłaty zasiłku chorobowego z ubezpieczenia wypadkowego. Zleceniodawca ma obowiązek zabezpieczyć miejsce wypadku przy pracy na umowie zlecenie w taki sposób, aby umożliwić odtworzenie przebiegu zdarzenia, które doprowadziło do tego wypadku. Dokonuje się również oględzin miejsca wypadku, przesłuchuje świadków wypadku, poszkodowanego zleceniobiorcę, jak również gromadzi się inne ewentualne dowody w sprawie wypadku przy pracy zleceniobiorcy. Jeśli ten wypadek przy pracy zleceniobiorcy jest wypadkiem ciężkim, zleceniodawca ma obowiązek poinformować o nim właściwego miejscowo prokuratora oraz okręgowego inspektora pracy.
Należy pamiętać, że wypadek przy pracy na umowie zlecenie rodzi prawo do zasiłku chorobowego z ubezpieczenia wypadkowego jedynie wówczas, gdy zleceniobiorca podlega temu ubezpieczeniu wypadkowemu. Oznacza to automatycznie, że prawa do tego zasiłku nie mają np. zleceniobiorcy – studenci czy uczniowie (oni bowiem do ukończenia 26 roku życia nie podlegają z tytułu umowy zlecenia w ogóle składkom ZUS), podobnie osoby, dla których umowa zlecenia jest jedynie tytułem do ubezpieczenia zdrowotnego.
Jeśli zleceniobiorca – ofiara wypadku przy pracy na umowie zlecenie chce ubiegać się o dodatkowe jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku (niezależnie od zasiłku chorobowego z ubezpieczenia wypadkowego), musi w tym zakresie złożyć odrębny wniosek w ZUS. Zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego jest świadczeniem okresowym – zleceniobiorca może również ubiegać się o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Jeżeli zleceniobiorca na skutek wypadku przy pracy doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, może domagać się jednorazowego odszkodowania lub renty z tytułu niezdolności do pracy. Odszkodowanie przysługuje również członkom rodziny w razie wypadku śmiertelnego zleceniobiorcy. Świadczenia te finansowane są przez ZUS, a podstawą do ich wypłaty jest m.in. karta wypadku przy pracy.
Podstawą wymiaru zasiłku chorobowego z ubezpieczenia wypadkowego zleceniobiorcy jest – zgodnie z art. 48 ustawy zasiłkowej (ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa) – przeciętny miesięczny przychód zleceniobiorcy za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Jeśli ubezpieczenie wypadkowe trwa krócej – za pełne kalendarzowe miesiące tego ubezpieczenia. Przykładowo, jeśli zleceniobiorca ma wynagrodzenie określone w umowie zlecenia na poziomie 3000 zł i takie otrzymywał co miesiąc, to właśnie ono będzie podstawą zasiłku chorobowego na zleceniu. Wskazaną kwotę należy pomniejszyć o 13,71%, co da kwotę 2588,70 zł. Za każdy dzień niezdolności do pracy z prawem do zasiłku chorobowego z ubezpieczenia wypadkowego zleceniobiorca otrzyma zatem: 2588,70 zł / 30 * 100% podstawy = 86,29 zł (zasiłek chorobowy jest zwolniony ze składek ZUS, nalicza się od niego jedynie podatek dochodowy).
Wypadek przy pracy na umowie zlecenie – kiedy zasiłek chorobowy nie należy się zleceniobiorcy?
Należy podkreślić, iż wypadek przy pracy na umowie zlecenia nie zawsze będzie skutkował nabyciem prawa do zasiłku chorobowego z ubezpieczenia wypadkowego. Zasiłek ten nie będzie przysługiwał zleceniobiorcy, jeśli zostanie udowodnione, że naruszył on przepisy BHP i dotyczące ochrony zdrowia i życia, czy też zdarzenie skutkujące określonym urazem czy śmiercią zostanie spowodowane przez rażące niedbalstwo zleceniobiorcy, jego umyślne działanie, zmierzające do powstania zdarzenia, czy też, jeśli zleceniobiorca przyczyni się do wypadku, wykonując zlecenie w stanie nietrzeźwości (po spożyciu alkoholu) lub będąc pod pływem środków odurzających.
