Własna firma i praca na etacie nie muszą się wykluczać. Obecnie spora grupa osób pracuje w ten sposób – pozostając zatrudnionymi w ramach stosunku pracy rejestrują swoją działalność gospodarczą i obie aktywności zawodowe prowadzą równolegle. Oczywiście w grę tu mogą wchodzić potencjalne zakazy konkurencji itp., niemniej co do zasady, pomijając niektóre zawody, łączenie pracy z własną działalnością gospodarczą jest jak najbardziej dopuszczalne. Wiele osób, które planują rejestrację własnej działalności gospodarczej obok umowy o pracę zastanawia się, jak w takim wypadku wygląda kwestia ubezpieczeń ZUS czy rozliczania podatku dochodowego. O tym właśnie w niniejszym artykule.
Praca na etacie i własna działalność gospodarcza a składki ZUS
Jeśli dana osoba nawiązuje stosunek pracy, np. zawierając umowę o pracę, to ten stosunek pracy jest tzw. tytułem do ubezpieczeń. W stosunku pracy pracownik obowiązkowo podlega ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu) oraz obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu. Jednocześnie własna działalność gospodarcza jest innym tytułem do ubezpieczeń, przy czym na własnej jednoosobowej działalności gospodarczej podlega się albo obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu, dobrowolnie chorobowemu i obowiązkowo zdrowotnemu, albo jedynie obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu. Wszystko tu zależy od wysokości wynagrodzenia, jakie pracownik – przedsiębiorca jednoosobowy osiąga z pracy na etacie. W przypadku łączenia pracy na etacie i własnej działalności gospodarczej dochodzi do tzw. zbiegu tytułów do ubezpieczeń, przy czym zgodnie z przepisami ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych obowiązkowym tytułem do ubezpieczeń jest zatrudnienie w stosunku pracy. Uprzedzając nieco – jeśli pracownik łączy pracę na etacie z własną działalnością gospodarczą, a z pracy na etacie osiąga wynagrodzenie w wysokości co najmniej minimalnego, to z umowy o pracę podlega wszystkim ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu, a z własnej działalności gospodarczej jedynie obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu. W przypadku jednak, gdy z pracy na etacie nie osiąga wynagrodzenia w wysokości co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę, to własna działalność będzie ozusowana również w zakresie ubezpieczeń społecznych.
Jak wspomnieliśmy, istotna w ustaleniu obowiązków składkowych na własnej działalności gospodarczej jest wysokość wynagrodzenia, osiąganego z tytułu zatrudnienia w stosunku pracy. Jeśli w danym miesiącu podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w stosunku pracy jest niższa niż kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę, z tytułu prowadzenia równoległej działalności gospodarczej obowiązkowe będą ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Przykładowo – Jan Kowalski pracuje na etacie i zarabia z tego tytułu 3000 zł brutto (a więc więcej niż minimalne wynagrodzenie za pracę 2019, które wynosi 2250 zł). Jan Kowalski rejestruje własną działalność gospodarczą. Z tytułu tej jednoosobowej działalności gospodarczej Jan Kowalski podlegać będzie jedynie ubezpieczeniu zdrowotnemu (czyli całkowity koszt ZUS dla tej działalności wniesie nieco ponad 300 zł miesięcznie). Nie ma jednak przepisu, który zabraniałby Janowi Kowalskiemu zgłosić się z tytułu własnej działalności gospodarczej do dobrowolnego ubezpieczenia emerytalnego i rentowego, przy czym nie jest to obowiązkowe. Gdyby jednak Jan Kowalski na etacie zarabiał mniej niż 2250 zł brutto w 2019 roku, to wówczas z tytułu własnej działalności gospodarczej musiałby zgłosić się również do obowiązkowego ubezpieczenia emerytalnego i rentowego.
Powyższe ma swoje plusy i minusy – plus jest z pewnością taki, że ZUS w działalności gospodarczej, łączonej z wykonywaniem pracy na etacie, będzie ograniczony jedynie do wysokości składki zdrowotnej. Minus z kolei jest taki, że w przypadku, gdy ubezpieczenie emerytalne i rentowe nie są obowiązkowe, to niemożliwe jest dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, a więc w razie choroby ewentualne świadczenia chorobowe typu zasiłek będą przysługiwać jedynie w ramach etatu, ale już nie na własnej działalności gospodarczej.
Co ważne – może się okazać, że dana osoba pracuje na umowach o pracę w dwóch zakładach pracy, np. w każdym na pół etatu. Każdy z tych etatów to dla tej osoby wynagrodzenie niższe niż minimalne, ale w sumie dają one pensję co najmniej minimalną. A skoro składki na ubezpieczenia społeczne w stosunku pracy są obowiązkowe, to łączna podstawa do składek społecznych będzie wyższa niż pensja minimalna albo co najmniej równa minimalnej. A skoro tak, to własna działalność gospodarcza i praca na umowie o pracę w obu zakładach pracy będą również zbiegiem tytułu do ubezpieczeń, przy którym z tytułu prowadzenia własnej działalności gospodarczej pracownik – przedsiębiorca podlegać będzie jedynie ubezpieczeniu zdrowotnemu. Dopiero przy ewentualnym zwolnieniu lekarskim lub podjęciu zatrudnienia w trakcie miesiąca, gdy podstawa do składek społecznych na etacie jest niższa niż minimalne wynagrodzenie za pracę, podstawę składek emerytalnej i rentowej na działalności gospodarczej przelicza się.
Składka zdrowotna co do zasady obowiązkowa będzie z obu tytułów – nie ma tu znaczenia wysokość wynagrodzenia z umowy o pracę. Jeśli praca na etacie łączona jest z działalnością gospodarczą, to składka zdrowotna uiszczana jest obowiązkowo z obydwu tytułów. W 2019 roku składka zdrowotna na działalności gospodarczej wynosi 342,32 zł, przy czym część tej składki pomniejsza zaliczki na podatek dochodowy. Z kolei wysokość składki zdrowotnej na etacie uzależniona jest od wysokości wynagrodzenia za pracę.
Jeśli dana osoba pracuje na etacie, to z tytułu tego zatrudnienia pracodawca zgłosił ją do ubezpieczeń w ZUS formularzem ZUS ZUA (obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe i zdrowotne). Jeśli ta osoba zarabia przynajmniej pensję minimalną, a decyduje się na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej, to z tytułu tej działalności zgłasza się do ZUS formularzem ZUS ZZA – zgłoszenie do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego. Robi to samodzielnie, pracodawca nie ma tu żadnych obowiązków zgłoszeniowych czy rozliczeniowych.
Gdyby natomiast dana osoba najpierw rozpoczęła prowadzenie działalności gospodarczej, a następnie dodatkowo zatrudniła się na etacie, to z tej działalności gospodarczej najpierw musi się w ZUS wyrejestrować ze wszystkich ubezpieczeń (formularz ZUS ZWUA), a następnie zgłosić jedynie do ubezpieczenia zdrowotnego (formularz ZUS ZZA) – pierwszeństwo do ubezpieczeń ma bowiem stosunek pracy, gdzie wszystkie ubezpieczenia są obowiązkowe.
Łączenie pracy na etacie z własną działalnością gospodarczą a świadczenia chorobowe i uprawnienia rodzicielskie
Jeśli pracownik łączy pracę na etacie z własną działalnością gospodarczą, a z tytułu tej działalności podlega jedynie ubezpieczeniu zdrowotnemu, to żadne świadczenia związane z chorobą czy macierzyństwem z tytułu tej działalności nie należą mu się. Jedynie na etacie, z którego opłacana jest składka chorobowa i wypadkowa, może liczyć na ewentualne zasiłki chorobowe, macierzyńskie itp. Podobnie z urlopem wychowawczym – zgodnie z art. 186 §1 kodeksu pracy jest to uprawnienie wyłącznie pracownicze, a więc należne osobom zatrudnionym w stosunku pracy. Natomiast jeśli oczywiście z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej naliczana jest dobrowolna składka chorobowa, to pracownik-przedsiębiorca ma prawo do zasiłków również i w ramach działalności gospodarczej (tyle, że dobrowolna składka chorobowa jest możliwa jedynie, gdy obowiązkowe są ubezpieczenia emerytalne i rentowe, a więc gdy działalność gospodarcza jest jedynym tytułem do ubezpieczeń albo łączona jest z pracą na etacie, na którym pracownikowi przysługuje wynagrodzenie niższe niż minimalne wynagrodzenie za pracę).
Te uprawnienia pracownicze, które przysługują pracownikowi w ramach etatu, nie przysługują jednocześnie w ramach działalności gospodarczej. Sam z kolei okres prowadzenia działalności gospodarczej nie zalicza się do okresów, od których zależą uprawnienia pracownicze. Przykładowo, jeśli praca na etacie łączona jest z prowadzeniem jednoosobowej działalności gospodarczej, to do np. okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze (np. prawo do wymiaru urlopu 26 dni) zalicza się jedynie okres pracy na etacie – nie dubluje się tego okresu z tego powodu, że w tym czasie pracownik równolegle prowadził działalność gospodarczą.
Praca na etacie i własna działalność gospodarcza a podatek dochodowy
Z wynagrodzenia za pracę pracownika nalicza się zaliczki na podatek dochodowy. Zaliczki te co do zasady uiszcza się miesiąc w miesiąc (chyba, że w danym miesiącu wynagrodzenie jest na tyle niskie, że wyliczona zaliczka na podatek dochodowy jest zerowa). W przypadku działalności gospodarczej zaliczki na podatek mogą w danym miesiącu wystąpić, ale nie muszą w każdym. Wszystko tu zależy oczywiście od dochodu pracownika z własnej działalności gospodarczej w danym miesiącu. W każdym razie – podatek dochodowy z tytułu stosunku pracy nie ma nic wspólnego z podatkiem dochodowym z własnej działalności – jeden i drugi rozlicza się oddzielnie. Dopiero na etapie rozliczania PIT rocznego (rocznego zeznania podatkowego) pracownik – przedsiębiorca wykazuje dochody z obydwu źródeł, a także zaliczki na podatek z obydwu źródeł. Może się zatem okazać, że np. w trakcie roku z własnej działalności gospodarczej pracownik nie zapłaci ani złotówki podatku, z kolei z etatu podatek ten będzie uiszczany co miesiąc.